Abstrakt

kodeks cywilny, jak i szereg innych ustawodawstw europejskich, nie wymaga dla skuteczności przelewu wierzytelności ani zgody na jego dokonanie¹, ani też nawet zawiadomienia dłużnika o przelewie. Niemniej jednak nie ma wątpliwości, że dla ochrony dłużnika zasadnicze znaczenie ma poinformowanie go o tym, iż zobowiązany jest świadczyć względem innej osoby, niż wynikało to z dotychczasowego stosunku łączącego go z wierzycielem. Artykuł przedstawia warunki skuteczności owego zawiadomienia, w tym treść, sposób złożenia go dłużnikowi i wątpliwości co do skutków prawnych wynikających z tego, od kogo dłużnik zawiadomienie otrzymał (cedenta czy cesjonariusza).

Zawiadomienie dłużnika o przelewie wierzytelności w ustawodawstwach innych państw

Historycznie rzecz ujmując początki przenoszenia wierzytelności sięgają czasów prawa rzymskiego. Już wówczas do dokonania cesji nie była wymagana zgoda dłużnika, ale istotną rolę przypisywano instytucji zawiadomienia dłużnika o dokonanym przelewie. Dłużnikowi nie wolno było bowiem świadczyć do rąk dawnego wierzyciela po otrzymaniu zawiadomienia o cesji od nabywcy wierzytelności. Przy czym zawiadomienie dłużnika o dokonanym przelewie było regułą².

Obecnie w poszczególnych systemach prawnych przyjmowane są różne sposoby zawiadomienia dłużnika, które chronić mają go przed spełnieniem świadczenia na rzecz osoby nieuprawnionej.

Kodeks cywilny niemiecki³ (§ 407) oraz Kodeks cywilny austriacki⁴ (§ 1395 i 1396) chronią tylko takiego dłużnika, który w dobrej wierze spełnił świadczenie do rąk niebędącego już wierzycielem cedenta. Wiedza dłużnika o tym, że przelew został dokonany może być oparta na jakiejkolwiek informacji pochodzącej od kogokolwiek. Nie znaczy to jednak, aby źródło informacji było w ogóle obojętne dla ustalenia, czy dłużnik wiedział o przelewie. Wiedzę dłużnika o przelewie może bowiem uzasadniać tylko informacja wiarygodna, pozwalająca wnioskować w sposób pewny o dojściu przelewu do skutku. Za taką informację uważa się w szczególności zawiadomienie o przelewie pochodzące od cedenta, zawiadomienie o przelewie pochodzące od cesjonariusza, połączone z przedłożeniem dokumentu przelewu lub innych dokumentów stwierdzających przelew, samo zawiadomienie o przelewie przez godnego zaufania cesjonariusza. Do przypisania zawiadomieniu takiego znaczenia nie wystarcza jego dojście do dłużnika, lecz niezbędne jest rzeczywiste zapoznanie się z nim przez dłużnika⁵.

Rozwiązanie przewidziane w szwajcarskim Kodeksie zobowiązań⁶ również chroni tylko dłużnika działającego w dobrej wierze, aczkolwiek węziej zakreśla granice, w jakich działanie dłużnika może być uznane za dokonane w dobrej wierze. Według tego rozwiązania dłużnik nie jest zwolniony z zobowiązania:

• gdy spełnił świadczenie do rąk cedenta po dojściu do niego od cedenta lub cesjonariusza zawiadomienia o przelewie w taki sposób, że mógł się zapoznać z treścią owego zawiadomienia;
• gdy mimo nieotrzymania zawiadomienia o przelewie, w chwili uiszczenia świadczenia do rąk cedenta wiedział o przelewie lub wiedziałby, gdyby się zachował uważnie, tak jak można od niego w danych okolicznościach wymagać⁷.

Zgodnie z art. 1690 Kodeksu cywilnego francuskiego⁸ nabycie wierzytelności jest skuteczne z chwilą zawarcia umowy przelewu tylko między stronami umowy. Natomiast w stosunku do wszystkich osób trzecich, a zatem również wobec dłużnika, nabycie staje się skuteczne dopiero wtedy, gdy dłużnik zostanie powiadomiony o przelewie, albo „przyjmie przelew”. Sposób doręczenia zawiadomienia dłużnikowi precyzuje natomiast Kodeks procedury cywilnej określając, że zawiadomienie następuje poprzez doręczenie dłużnikowi stosownego dokumentu przez woźnego sądowego na żądanie cedenta lub cesjonariusza. „Przyjęcie przelewu” powinno zaś być dokonane w akcie urzędowym⁹.

Zawiadomienie dłużnika o przelewie w polskim prawie cywilnym

1. Regulacje dotyczące zawiadomienia dłużnika na gruncie Kodeksu zobowiązań

Przepis art. 173 Kodeksu zobowiązań¹⁰ stanowił, że: „Dopóki dłużnik nie otrzymał zawiadomienia na piśmie o przelewie wierzytelności od zbywcy albo od nabywcy, zapłata, dokonana poprzedniemu wierzycielowi, oraz czynności prawne, z nim zdziałane, mają skutek przeciwko nabywcy, chyba że dłużnik wiedział o dokonanym przelewie w chwili zapłaty długu lub w chwili zawarcia czynności z poprzednim wierzycielem”.

Pisemne zawiadomienie dłużnika o przelewie wyłączało zatem [...]