Abstrakt

Wprowadzenie do Kodeksu cywilnego nowego, ograniczonego prawa rzeczowego pod nazwą służebność prze­syłu¹ wywołało dyskusję zarówno wśród prawników, jak i w gronie potencjalnych beneficjentów dokonanych zmian ustawowych. W niniejszym artykule autor jako uczestnik na poziomie eksperckim procesu legislacyjnego², zakończonego przyjęciem przez parlament i podpisaniem przez Prezydenta ustawy nowelizującej, przedstawia uwagi de lege lata oraz uwagi de lege ferenda, te ostatnie traktując jako propozycje doktrynalne.

Ratio legis

Potrzeba wprowadzenia nowych ram prawnych dla korzystania z cudzych nieruchomości przez przedsiębiorstwa infrastrukturalne nie budzi wątpliwości. Dotychczas stosowane konstrukcje cywilnoprawne wykazywały swoją przydatność tylko w ograniczonym zakresie³. W praktyce wykorzystywane były zarówno instytucje prawa rzeczowego, jak i prawa obligacyjnego, łącznie ze stosowanymi w niektórych przypadkach umowami nienazwanymi. Niezależnie od wybranej instytucji, koniecznym było w każdym przypadku zgodne oświadczenie woli obu stron, przy czym głównym problemem było uzyskanie zgody uprawnionego do nieruchomości na rozsądne i akceptowalne, z punktu widzenia przedsiębiorcy infrastrukturalnego, warunki finansowe korzystania z jego nieruchomości przez przedsiębiorstwo infrastrukturalne. I ta kwestia stanowiła główny motyw postulowanych przez przedsiębiorców zmian ustawodawczych. Była ona również podnoszona w innym kontekście, a mianowicie wysokość przyszłych świadczeń pieniężnych była niewiadomą w momencie podejmowania decyzji inwestycyjnych i pozostawała nią do momentu ustalenia warunków umowy z ostatnim uprawnionym do nieruchomości⁴. Nowa regulacja powinna umożliwić realne planowanie tzw. kosztów logistycznych budowy urządzeń przesyłowych, obejmujących koszty pozyskiwania gruntów, przez które miałyby przebiegać przesyłowe urządzenia liniowe. Inwestor powinien mieć również pewność uzyskania uprawnienia do korzystania z nieruchomości gruntowych, niezbędnych dla uzasadnionego przyczynami technicznymi przebiegu urządzenia przesyłowego, bez konieczności prowadzenia negocjacji z wieloma podmiotami uprawnionymi do nieruchomości⁵. Infrastruktura przesyłowa, mająca z reguły charakter liniowy, przebiega przez wiele nieruchomości, do których uprawnienia prawnorzeczowe mają osoby fizyczne lub prawne niezajmujące się przesyłem mediów energetycznych lub wody. Kwestią istotną jest w takiej sytuacji zapewnienie bezkonfliktowego i prawidłowego pod względem prawnym korzystania z cudzej nieruchomości gruntowej ze szczególnym uwzględnieniem kwestii wielkości świadczeń na rzecz właściciela lub użytkownika wieczystego gruntu.

Nowelizacja Kodeksu cywilnego w zakresie uprawnień do korzystania z cudzych nieruchomości gruntowych powinna mieć również na celu usprawnienie realizacji interesu publicznego, polegającego na wykonywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa państwa oraz zaspokajaniu zbiorowych potrzeb w zakresie dostaw mediów energetycznych, wody i odprowadzania ścieków przez przedsiębiorstwa korzystające z infrastruktury przesyłowej obejmującej rurociągi, gazociągi, linie energetyczne i wodociągi, a także zbiorowe systemy kanalizacyjne i odprowadzania ścieków. Obowiązek władzy publicznej wobec obywateli polegający na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb energetycznych, przeniesiony został na podmioty prawa prywatnego, które z tego tytułu mogą czerpać korzyści, ale są również zobowiązane do ponoszenia kosztów w imię interesu publicznego poprzez rozbudowę i konserwację sieci przesyłowych⁶. PrEnerg umożliwia odstąpienie od obowiązku budowy przyłączy tylko w przypadku kumulatywnego braku warunków technicznych i ekonomicznych dla takiej inwestycji⁷. Jednocześnie przedsiębiorstwa przesyłowe, budujące lub eksploatujące infrastrukturę przesyłową, są obciążone skutkami zasady dostępu osób trzecich (TPA), zobowiązującej do udostępniania przez operatorów sieciowych własnych sieci przesyłowych innym podmiotom wyrażającym zamiar ich wykorzystania. Istnieją zatem przesłanki systemowe, uzasadniające swoiste uprzywilejowanie przedsiębiorstw energetycznych w zakresie pozyskiwania nieruchomości pod inwestycje przesyłowe.

Uwagi de lege lata

Nowa instytucja została przedstawiona przez G. Bieńka w artykule „Jeszcze w sprawie statusu prawnego urządzeń przesyłowych”⁹. Wyrażone w tej publikacji, a także w trakcie posiedzeń Podkomisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu zmian ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – kodeks postępowania cywilnego, poglądy i opinie sprawozdawcy projektu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości skłaniają do konstatacji, że instytucja służebności przesyłu oparta została na swoistej petryfikacji zasad wypracowanych w praktyce i w orzecznictwie. Nasuwa się zatem pytanie, czy interwencja ustawodawcy była konieczna. Biorąc pod uwagę typowe przesłanki interwencji ustawodawcy, a więc istnienie luki konstrukcyjnej lub sprzeczności prakseologicznej¹⁰, wydaje się, że brak jest uzasadnienia dla interwencji ustawodawcy, a przynajmniej dla takiej jej postaci, której efektem jest instytucja służebności przesyłu.

Nowa instytucja pozwala osiągać takie same rezultaty, jakie osiągano w praktyce wykształconej przed nowelizacją, natomiast nie rozwiązuje głównego problemu – wielkości świadczeń pieniężnych na rzecz uprawnionego do nieruchomości i wiedzy na ten temat na początku procesu inwestycyjnego, tak aby koszty z tego tytułu mogły być uwzględnione już w feasibility study. W zasadzie jedynym novum [...]