Abstrakt
Niniejszy artykuł omawia zmiany Prawa upadłościowego i naprawczego1 wprowadzone ustawą z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych2, regulujące postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencką). Ta nowa w polskim prawie instytucja została ukształtowana przy szerokim wykorzystaniu rozwiązań przyjętych i funkcjonujących już w innych państwach. W pierwszej części artykułu szczegółowo omówiono krąg podmiotów uprawnionych, zasady skutecznego zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, warunki jej ogłoszenia oraz skutki dla upadłego dłużnika, wskazano także zasady ustalania wartości szacunkowej majątku masy dłużnika. W drugiej części przedstawiono zasady ustalenia planu i dokonywania spłaty wierzycieli, ograniczenia w sprawowaniu zarządu majątkiem przez upadłego oraz skutki prawne sytuacji mogących spowodować zmianę planu spłaty bądź trudności w jego wykonaniu.
Sądowe warunki spłaty wierzycieli
„Dla realizacji celów postępowania upadłościowego wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej projekt przewiduje, że po przeprowadzeniu likwidacji masy upadłości i po zaspokojeniu wierzycieli z funduszów masy upadłości, jeżeli pozostaną wierzytelności niezaspokojone, sąd będzie na wniosek upadłego orzekał o planie spłat wierzytelności niezaspokojonych w okresie nie dłuższym niż 5 lat (art. 4917). Rozwiązanie to powinno chronić prawa wierzycieli. Zakres spłat będzie zależeć od możliwości zarobkowych dłużnika, wysokości niezaspokojonych wierzytelności i realności ich zaspokojenia (art. 370 ust. 1 i art. 4917 ust. 3 PrUpadNapr). Oddłużenie upadłego nie może odbywać się z pokrzywdzeniem wierzycieli. Dlatego też upadły powinien spłacić wierzycieli w takim zakresie, w jakim jest to możliwe”3.
| W doktrynie ekonomicznej podkreśla się, że istnieje wysoka korelacja między instytucją „upadłości konsumenckiej” a sposobem regulacji rynku kredytu konsumenckiego (kredyt mieszkaniowy, edukacyjny, samochodowy itp.). Korelacja ta dotyczy nie tylko liczb odnoszących się do wielkości konsumenckiego rynku kredytowego, z jednej strony, a wniosków o ogłoszenie upadłości z drugiej, lecz także łatwości uzyskania kredytu, a następnie umorzenia zobowiązań dłużnika. W krajach common law (USA, Kanada, Wielka Brytania), które nie stosują się w zasadzie do wymagań koncepcji tzw. odpowiedzialnego udzielania kredytu, stworzono także liberalny model oddłużenia konsumenta (zwany fresh start) w ramach ogłaszanej w stosunku do niego upadłości. W przeciwieństwie do tego, w państwach kontynentalnych Unii Europejskiej możliwość uzyskania kredytu konsumenckiego jest z reguły bardziej ograniczona, a w ślad za tym ograniczona jest również możliwość oddłużenia „konsumenta” w postępowaniu upadłościowym. W postępowaniu tym realizowana jest idea tzw. zasłużonego nowego startu (earned fresh start), która w swych założeniach wymaga, aby dłużnik zachowywał się poprzednio roztropnie i odpowiedzialnie (wykluczone są zatem nieuczciwość, lekkomyślność, postawa nadmiernie konsumpcyjna itp.), a obecnie przyczyniał się w jak najwyższym stopniu do zaspokojenia wierzycieli. „Pamiętać tu trzeba o tym, że upadłość konsumencka zawsze odbywa się kosztem pozostałych obywateli, którzy mądrze się gospodarząc nie dopuścili do powstania nadmiernego zadłużenia, często za cenę pozostawania na niższej stopie życiowej. Jej istota polega bowiem na oddłużeniu, którego koszty ponoszą wszyscy”4. |
Umorzenie zobowiązań upadłego, niezaspokojonych na podstawie planu podziału, nie następuje z mocy prawa5, lecz wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu, który – co wymaga podkreślenia – nie może umorzyć wszystkich zobowiązań upadłego, pozostałych po wykonaniu planu podziału, lecz tylko ich część.. Jest to istotna różnica w stosunku do upadłości „przedsiębiorców”, w której sąd może umorzyć wszystkie zobowiązania przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną „niezaspokojone w postępowaniu upadłościowym” (art. 369 ust. 1 i art. 370 ust. 1 PrUpadNapr). Sytuacja prawna dłużnika w upadłości „przedsiębiorców” i w „upadłości konsumenckiej” różni się znacznie także pod względem proceduralnym, w pierwszej bowiem o umorzeniu zobowiązań dłużnika sąd orzeka od razu, w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego, w drugim natomiast procedura oddłużenia jest bardzo wydłużona i dość skomplikowana. Pozwala to stwierdzić, że często głoszona teza, iż „upadłość konsumencka w swej istocie jest procedurą oddłużeniową osób nieprowadzących działalności gospodarczej”, jest [...]