Abstrakt

W polskim systemie prawnym nie istnieje generalna możliwość domagania się opublikowania w środkach społecznego przekazu treści orzeczenia sądowego¹. Odmienne rozwiązanie stałoby w ewidentnej sprzeczności z zasadą swobody działalności mediów w demokratycznym państwie (art. 54 Konstytucji RP). Przewidziane są natomiast szczególne podstawy prawne nakazania takiej publikacji, które zostały przedstawione w niniejszym artykule. Omawiając poszczególne przypadki, Autorka przedstawia wielość pochodzących z różnych okresów przepisów stanowiących podstawę przymusowego opublikowania orzeczenia sądu i wskazuje na brak we­wnętrznej spójności. Zwraca także uwagę na funkcje, jakie pełni publikacja wyroku i zasadność stosowania nakazu jego publikacji przez sąd.

Wprowadzenie

Na wstępie należy dokonać właściwej wykładni treści art. 35 ust. 1 Prawa prasowego², w którym ustawodawca wskazuje na istnienie obowiązku publikacji prawomocnego wyroku sądu lub innego orzeczenia zawierającego klauzulę o opublikowaniu oraz ogłoszenia sądu lub innego organu państwowego. Przytoczony przepis nie stanowi samodzielnej podstawy żądania publikacji orzeczenia sądowego. W istocie odpowiednie uprawnienia wynikają z przepisów poszczególnych ustaw zawierających normy karnoprawne i cywilnoprawne³. Natomiast w art. 35 PrPras unormowano jedynie, zresztą dość ogólnie, zasady reakcji mediów na władcze działanie państwa, jakim jest wydanie przez sąd orzeczenia z klauzulą nakazującą jego publikację.

W przypadku odpowiedzialności karnej podanie wyroku do publicznej wiadomości stanowi środek karny z art. 39 pkt 8 KK. Poza Kodeksem karnym przymusowa publikacja orzeczeń sądowych została również przewidziana w przepisach Kodeksu cywilnego, ustawy z 30.6.2000 r. – prawo własności przemysłowej⁴, ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych⁵ oraz ustawy z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji⁶ – żądanie publikacji wyroku w całości lub w części stanowi wówczas roszczenie cywilnoprawne. Rzadko ustawodawca w przepisach cywilnoprawnych expressis verbis wskazuje możliwość żądania publikacji wyroku (prawa własności przemysłowej, autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne). Częściej przymusowa publikacja stanowi jedną z wielu postaci czynności zmierzających do usunięcia skutków naruszenia, w dużym stopniu pokrewną złożeniu publicznego oświadczenia przez naruszyciela.

W ostatnich latach kilka nowelizacji poszczególnych ustaw dotyczyło właśnie podawania orzeczeń sądowych do publicznej wiadomości. Ustawodawca nie jest jednak konsekwentny podczas tworzenia katalogu środków cywilnoprawnej ochrony poszczególnych dóbr, nie używa też jednolitej terminologii. Być może brak właściwego wskazania expressis verbis w przepisach ustawowych kompetencji do domagania się zamieszczenia w mediach treści orzeczenia sądowego tłumaczy małą popularność tego środka ochrony prawnej. Nawet w nauce prawa nie ma pełnego przekonania o możliwości podania wyroku cywilnego do publicznej wiadomości na żądanie zainteresowanego⁷.

Z powodu braku szczegółowych przepisów, żądając publikacji wyroku w postępowaniu cywilnym można korzystać z doświadczeń sądów powstałych na tle sporów o usunięcie skutków naruszenia cudzych praw podmiotowych. Największy dorobek został w tym zakresie wypracowany przez sądy w dziedzinie ochrony dóbr osobistych.

Obligatoryjna publikacja wyroku cywilnego została przewidziana w jednym szczególnym przypadku. Jeżeli Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozpoznaje sprawę o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, to treść wydanego przez sąd wyroku podlega publikacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 479⁴⁴ § 1 KPC). Publikacje te nie są jednak wynikiem realizacji cywilnoprawnego roszczenia. Ponadto, mają one niewielkie znaczenie praktyczne i dlatego zostaną pominięte w dalszych rozważaniach.

Niniejsza wypowiedź nie obejmuje również kwestii zamieszczania ogłoszeń (obwieszczeń) – najczęściej w budynku sądu, urzędzie gminy lub prasie – z których sąd korzysta w toku postępowania (art. 531 w zw. z art. 530, art. 537 § 2, art. 609 § 2 i 3 w zw. z art. 610 § 1, art. 672 w zw. z art. 73 i 674, 693²¹ KPC). Temat nie dotyczy też bezpośrednio przymusowej publikacji oświadczeń pozwanego (art. 24 § 1 zd. 2, art. 43¹⁰ KC, art. 18 ust. 1 pkt 3 ZNKU, art. 78 ust. 1 zd. 2 PrWłPrzem i art. 79 ust. 1 pkt 2 PrAut)⁸ czy powoda (sprostowanie i odpowiedź z art. 31 PrPras), jakkolwiek ich treść powinna stanowić integralny element wyroku cywilnego. W artykuł nie podjęto kwestii dopuszczalności opublikowania orzeczenia sądowego z inicjatywy powoda lub pozwanego bez stosownego upoważnienia sądu⁹.

Środek karny

1. Funkcje podania wyroku karnego do publicznej wiadomości

Na podstawie art. 50 KK, sąd może zastosować środek karny polegający na nakazaniu podania wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli uzna to za celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego¹⁰. Celem podstawowym tego środka karnego jest prewencja ogólna i prewencja szczególna, natomiast celem pobocznym ochrona interesu osoby pokrzywdzonej¹¹.

Podanie wyroku do publicznej wiadomości ma być środkiem karnym skierowanym represyjnie przeciwko sprawcy, jako konsekwencja popełnionego przestępstwa i nie powinno wyrządzać dolegliwości osobie pokrzywdzonej tym przestępstwem¹². Podanie wyroku do publicznej wiadomości ma dać pokrzywdzonemu satysfakcję moralną i nie może zwiększać poniesionej przez niego krzywdy (szkody)¹³.

Podanie do publicznej wiadomości oznacza oczywiście [...]