Abstrakt
Instytucja spółki cywilnej cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem doktryny i judykatury1. W związku z niedawną nowelizacją m.in. art. 41 KRO2 szczególnie interesująco przedstawia się kwestia odpowiedzialności osób pozostających w związku małżeńskim za długi tej spółki. W ostatnim czasie pojawiło się kilka publikacji na ten temat3. Niektóre poglądy wyrażone w tych publikacjach skłaniają do refleksji. W niniejszym opracowaniu jest mowa o odpowiedzialności małżonków – wspólników za długi spółki cywilnej przy założeniu istnienia między małżonkami wspólności majątkowej jako ustroju ustawowego. Taka sytuacja występuje bowiem najczęściej w praktyce. Większość z zamieszczonych poniżej rozważań jest aktualna także w przypadku występowania wspólności majątkowej, której źródłem jest umowa majątkowa małżeńska. Należy także dodać, że dalsze dywagacje opierają się na przyjmowanym prawie jednolicie w literaturze i w orzecznictwie poglądzie o braku przez spółkę cywilną zdolności prawnej4.
Uwagi wstępne
Analizując powyższe zagadnienie w literaturze trafnie wyodrębnia się dwie sytuacje. Pierwszą, gdy status wspólnika spółki cywilnej przysługuje wyłącznie jednemu z małżonków5. Drugą, gdy oboje małżonkowie są wspólnikami w tej samej spółce cywilnej6. W tym ostatnim przypadku małżonkowie mogą być wyłącznymi wspólnikami takiej spółki, jak również mogą uczestniczyć w spółce cywilnej wspólnie z innymi osobami. W każdej z tych sytuacji pojawiają się ciekawe problemy, które wymagają omówienia7.
| Wspólnikami spółki cywilnej (oprócz małżonków) mogą być inne osoby fizyczne (także np. pozostające w związku małżeńskim), osoby prawne, a także jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne (zob. art. 331 § 1 KC) przyznają zdolność prawną, np. handlowe spółki osobowe (zob. art. 8 § 1 KSH). Z punktu widzenia zasad odpowiedzialności małżonków – wspólników za długi spółki cywilnej mogą (przynajmniej teoretycznie) pojawić się ciekawe konfiguracje, np. gdy oboje małżonkowie (lub jeden z nich) są wspólnikami spółki cywilnej, a jednocześnie wspólnikiem w tejże spółce jest np. spółka jawna, w sytuacji, gdy status wspólnika tej ostatniej spółki przysługuje wyłącznie lub m.in. obojgu wskazanym wyżej małżonkom (lub jednemu z nich). Omówienie pojawiających się tu problemów wykracza poza ramy tego opracowania8. |
Status wspólnika w spółce przysługujący wyłącznie jednemu z małżonków
Odnosząc się do pierwszego ze wskazanych wyżej przypadków w doktrynie zwraca się uwagę, że przy istnieniu solidarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki cywilnej, odpowiedzialność małżonka – wspólnika obejmuje nie tylko jego majątek osobisty, ale także majątek wspólny małżonków w zakresie wskazanym w art. 41 KRO9.
| M. Łączkowska podnosi, że na gruncie solidarnej odpowiedzialności wspólników za długi spółki cywilnej, w sytuacji, gdy status wspólnika przysługuje tylko jednemu z małżonków, z przepisów art. 366 KC w zw. z art. 864 KC wynika jedynie, że: „(...) wierzyciel spółki może zaspokoić się ze wspólnego majątku wspólników oraz z majątku osobistego małżonka – wspólnika. O odpowiedzialności majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania jednego z nich możemy mówić jedynie w oparciu o art. 41 KRO”10. Takie stanowisko jest trafne. Wątpliwości może jednak budzić to, czy w ramach odpowiedzialności majątkiem wspólnym wspólników spółki cywilnej, istnieją podstawy do odwoływania się do konstrukcji solidarnej odpowiedzialności wspólników11. |
Jednocześnie twierdzi się, że na gruncie wskazanego wyżej unormowania zobowiązania wynikające z realizacji celu spółki należą do kategorii zobowiązań dotyczących majątku osobistego małżonka będącego wspólnikiem spółki cywilnej i w związku z tym będą one mogły być zaspokajane z majątku wspólnego w granicach art. 41 § 3 KRO12.
Nie budzi wątpliwości, że wierzyciel spółki cywilnej, może zaspokoić się z majątku osobistego małżonka – wspólnika oraz co najmniej z następujących składników majątku wspólnego małżonków, tj. z pobranego wynagrodzenia za pracę małżonka – wspólnika, dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
| Zdaniem M. Nazara13, w świetle art. 33 pkt 3 KRO przysługujący małżonkowi – wspólnikowi udział (nieokreślony ułamkiem) w majątku wspólników w postaci wiązki praw majątkowych należy do jego majątku osobistego. Podobnie do majątku osobistego małżonka – wspólnika należy przysługujące mu prawo do udziału w zysku spółki jako wierzytelność z tytułu działalności zarobkowej (zob. art. 33 pkt 7 KRO). Natomiast zysk wypłacony wspólnikowi podlega zaliczeniu do majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 31 § 2 pkt 2 KRO. W tej ostatniej sytuacji pobrany przez małżonka – wspólnika zysk jest więc traktowany jako dochód z jego majątku osobistego. Nieco inaczej podchodzi do tego zagadnienia M. Łączkowska14, twierdząc, że: „Zarówno zysk, jak i udział w nadwyżce wynikające z funkcjonowania spółki cywilnej zawartej w celu wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej zaliczyć należy do dochodów z działalności zarobkowej małżonka, o której mowa w art. 31 § 2 pkt 1 KRO”. |
Zastrzeżenia może natomiast wywoływać kwestia [...]