Abstrakt
Obecnie obowiązująca ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach1 nie przewiduje ograniczeń co do katalogu, jak i możliwości łączenia poszczególnych form zabezpieczeń obligacji. Dopuszczalne są więc zarówno zabezpieczenia rzeczowe, jak i osobiste. Nie ma również obowiązku ustanowienia zabezpieczenia, tak jak to miało miejsce przed nowelizacją ustawy o obligacjach z 29.6.2000 r.2, który ciążył na słabszych ekonomicznie emitentach. Zatem obecnie ustanowienie zabezpieczenia ma charakter fakultatywny. Od woli emitenta zależy czy i jakie zabezpieczenia zostaną ustanowione, a w przypadku podjęcia decyzji o ustanowieniu zabezpieczenia, czy podmiotem udzielającym zabezpieczenia będzie sam emitent, czy też inny podmiot oraz czy zabezpieczenie będzie miało charakter całkowity tj. pokrywający pełną wartość nominalną obligacji wraz z oprocentowaniem, czy też będzie zapewniało jedynie częściowe zaspokojenie roszczeń obligatariuszy.
Uwagi wstępne
Biorąc pod uwagę, że obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, ustanawianie zabezpieczeń wierzytelności wynikających z obligacji powinno uwzględniać pewne odrębności w stosunku do zabezpieczeń innych rodzajów wierzytelności. O ile, w przypadku hipoteki, ObligU uwzględnia nadmienioną specyfikę, tak w przypadku poręczenia, zastawu i innych zabezpieczeń milczy.
Niestety, brak jakichkolwiek uregulowań w ObligU normujących ustanawianie większości zabezpieczeń jest przyczyną występowania wielu problemów w praktyce emisji i obrotu tzw. obligacjami zabezpieczonymi. W konsekwencji jest przyczyną podejmowania przez emitenta oraz inne podmioty biorące udział w emisji pewnych działań faktycznych i prawnych, których celem jest dostosowanie do specyfiki obrotu obligacjami konstrukcji prawnych zabezpieczeń unormowanych w przepisach innych ustaw. Wielość poglądów w doktrynie, często rozbieżnych, nie wpływa na ujednolicenie praktyki, która nie poradziła sobie w pełni z problemem dostosowania zabezpieczeń do wymogów ObligU.
Ogólne regulacje dotyczące zabezpieczenia na gruncie ObligU
ObligU w art. 5 ust. 1 pkt 9 wymaga, aby dokument obligacji zawierał informację o zakresie i formie zabezpieczenia albo jego braku. W przypadku obligacji zdematerializowanych tj. niemających z woli emitenta formy dokumentu, z których prawa powstają z chwilą zapisu w ewidencji, prawa i obowiązki emitenta, jak również obligatariuszy powinny być określone w warunkach emisji (art. 5a ObligU). Zatem w warunkach emisji musi znajdować się informacja o zakresie i formie zabezpieczenia. Można dyskutować czy z uwagi na treść art. 5 ust. 1 pkt 9 i art. 5a zabezpieczenie powinno dojść do skutku jeszcze przed proponowaniem nabycia obligacji, nie ulega natomiast wątpliwości, że zabezpieczenie powinno być ustanowione najpóźniej przed wydaniem obligacji (dokonaniem stosownego zapisu w ewidencji), co wynika z art. 15 ObligU.
Hipoteka
W przypadku zabezpieczenia w postaci hipoteki problemy związane z koniecznością ustanowienia zabezpieczenia w wyżej określonym momencie czasowym nie występują. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ObligU, do ustanowienia hipoteki wystarczy oświadczenie właściciela obciążanej nieruchomości. W związku z powyższym, nie ma obowiązku zawierania umowy o ustanowienie hipoteki z wierzycielem, który na etapie przyjmowania zapisów na obligacje jeszcze nie występuje. Ponadto, ObligU nie wymaga ujawniania wierzyciela w księdze wieczystej prowadzonej dla obciążonej nieruchomości.
Poręczenie
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku poręczenia. Zgodnie z treścią art. 876 KC, przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Wierzycielami w rozpatrywanym przypadku są obligatariusze, tj. podmioty, które zostały wpisane do ewidencji – zgodnie z treścią art. 5a ust. 2 – jako obligatariusze w przypadku obligacji zdematerializowanych lub posiadacze dokumentów obligacji w przypadku obligacji posiadających formę dokumentu. Prawa z obligacji powstają z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu w ewidencji albo wydania obligacji. Treść art. 876 KC wskazuje, że udzielenie poręczenia wymaga zawarcia umowy. Zatem, aby spełnić warunek wynikający z art. 15 ObligU umowa ta musi [...]