Abstrakt

Uznanie niewłaściwe stanowi przedmiot zainteresowań doktryny prawniczej i orzecznictwa sądowego od co najmniej kilkudziesięciu lat¹. Niemniej dotychczasowe rozważania skupione były raczej na sporze o charakter prawny oświadczenia o niewłaściwym uznaniu długu, na tym czy należy je kwalifikować jako oświadczenie woli, czy jako oświadczenie wiedzy oraz na jego skutkach materialnoprawnych². Natomiast skutki procesowe złożenia oświadczenia o niewłaściwym uznaniu długu nie były, jak się wydaje, przedmiotem wystarczającego zainteresowania doktryny prawniczej. Niniejszy artykuł stara się wypełnić wskazaną lukę w rozważaniach.

Charakter prawny oświadczenia w przedmiocie niewłaściwego uznania długu

1. Niewłaściwe uznanie długu jako postać uznania długu

W doktrynie polskiego prawa cywilnego i orzecznictwie sądowym, pod wpływem prac niemieckiego cywilisty A. von Tuhra, utrwaliła się tradycja podziału oświadczeń w przedmiocie uznania długu na właściwe i niewłaściwe uznanie długu³. Niekiedy oprócz uznania właściwego i niewłaściwego wśród czynności uznających dług wyodrębnia się ugodę⁴.

Uznanie właściwe długu wymaga złożenia przez dłużnika oświadczenia woli, czyli następuje przez każde takie jego zachowanie, z którego wynikałaby jego wola spełnienia zobowiązania. Co do niewłaściwego uznania długu, jego charakter prawny był przez dłuższy czas przedmiotem sporu w doktrynie. Obok poglądu, że uznanie niewłaściwe stanowi jednostronne oświadczenie woli⁵, broniono stanowiska, iż uznanie niewłaściwe stanowi przejaw woli⁶ czy też „oświadczenie woli w potocznym tego słowa znaczeniu”⁷. Wreszcie przedstawiono interpretację, że takie oświadczenie należy uznać za oświadczenie wiedzy⁸ tj. wypowiedź o faktach ocenianą w kategoriach prawda/fałsz, wywierającą skutki prawne niezależnie od woli wypowiadającego podmiotu⁹ lub inne zachowanie wskazujące na świadomość dłużnika w przedmiocie istnienia długu¹⁰. Pogląd ten zyskał powszechną aprobatę zarówno w nauce prawa¹¹, jak i orzecznictwie¹². Zgodnie z dominującym poglądem, tylko traktowanie uznania niewłaściwego jako oświadczenia wiedzy, pozwala rozwiązać szereg problemów natury konstrukcyjnej i praktycznej¹³. Do takiej interpretacji przychyla się też autor.

2. Konsekwencje kwalifikacji niewłaściwego uznania długu jako oświadczenia wiedzy

Kwalifikacja niewłaściwego uznania długu jako oświadczenia wiedzy ma doniosłe konsekwencje konstrukcyjne i praktyczne.

Przede wszystkim wyklucza to przyznanie takiemu oświadczeniu skutku konstytutywnego w postaci powstania zobowiązania. Ponieważ uznanie niewłaściwe z uwagi na brak oświadczenia woli nie jest czynnością prawną, a jedynie działaniem o charakterze faktycznym – uzewnętrznieniem świadomości dłużnika – nie może ono prowadzić do powstania nowego zobowiązania po jego stronie. Co najwyżej skutkuje potwierdzeniem istnienia zobowiązania, które powstało już wcześniej¹⁴.

Konsekwentnie uznanie niewłaściwe długu nie może być rozpatrywane w kategoriach ważność/nieważność czy skuteczność/bezskuteczność, tylko podlega badaniu pod kątem zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy (prawda/fałsz), ewentualnie okoliczności, czy w ogóle zostało złożone¹⁵. Wyłącza to stosowanie wobec niego przepisów dotyczących formy czynności prawnych, wad oświadczeń woli czy skutków braku zgody osoby trzeciej na czynność prawną (art. 63 KC, ale też art. 37 KRO)¹⁶. Tak samo nie znajdą zastosowania regulacje KSH regulujące zgody organów spółki (zgromadzenia wspólników, rady nadzorczej itp.) na dokonanie czynności prawnej przez spółkę.

Oświadczenie w przedmiocie uznania niewłaściwego długu jako oświadczenie wiedzy nie może być też cofnięte czy odwołane¹⁷. Dłużnik może natomiast w trakcie procesu kwestionować autentyczność dokumentu zawierającego to oświadczenie, twierdzić, że się mylił, a także wskazywać na późniejsze zdarzenia, które pozbawiły mocy oświadczenie w przedmiocie niewłaściwego uznania długu (np. potrącenie, wada fizyczna rzeczy powodująca obniżenie ceny itp.)¹⁸.

3. Podmiot uprawniony do złożenia oświadczenia w przedmiocie niewłaściwego uznania długu

W doktrynie zgodnie przyjmuje się, że oświadczenie w przedmiocie niewłaściwego uznania długu może złożyć sam dłużnik, jego przedstawiciel ustawowy, prokurent lub pełnomocnik (ten ostatni oczywiście w granicach umocowania, również udzielonego w sposób dorozumiany)¹⁹.

Do złożenia oświadczenia w przedmiocie uznania długu przez osobę fizyczną nie jest wymagana pełna zdolność do czyn­ności prawnych, wystarczy działanie z dostatecznym rozeznaniem i ograniczona zdolność do czynności prawnych²⁰.

W przypadku dłużnika osoby prawnej wystarczy złożenie oświadczenia wiedzy przez jednego z członków kolegialnego organu osoby prawnej²¹, co w szczególności odnosi się do jej organu zarządzającego. Natomiast można mieć uzasadnione wątpliwości, czy wiedza, jaką przeciętnie dysponuje jeden z członków jej organu nadzorczego (np. członek rady nadzorczej) czy stanowiącego (np. wspólnik, akcjonariusz, członek rady fundacji itp.) w typowej sytuacji będzie wystarczać do złożenia takiego oświadczenia.

Analogicznie powyższe reguły należy stosować do [...]