Abstrakt
Celem niniejszego opracowania jest analiza znowelizowanych1 przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie odpowiedzialności małżonka majątkiem wspólnym za zobowiązania współmałżonka, które nie wynikają z czynności prawnych, wyjaśnienie relacji, jakie zachodzą pomiędzy § 1 a § 2 i 3 art. 41 KRO oraz ocena jurydyczna i aksjologiczna wprowadzonych zmian.
Uwagi ogólne
Artykuł 41 KRO określa zasady zaspokojenia z majątku wspólnego wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. Przepis precyzyjnie określa, w jakich przypadkach wierzyciel jednego z małżonków może skierować egzekucję do przedmiotów majątkowych należących do wspólności majątkowej. Artykuł 41 KRO nie obejmuje swoim zakresem sytuacji, w której dłużnikami są oboje małżonkowie. Odpowiedzialność małżonków za takie zobowiązania wynika z zasad ogólnych prawa cywilnego. Teza ta prowadzi do konkluzji, że małżonkowie za takie zobowiązania będą odpowiadać zarówno majątkiem wspólnym, jak i swoimi majątkami osobistymi. Artykuł 41 KRO dotyczy tylko zobowiązań cywilnoprawnych, jednak do jego zastosowania nie ma znaczenia tryb zasądzenia świadczenia, tzn. czy jest to tryb postępowania cywilnego, postępowania administracyjnego czy też karnego. Przepisu tego nie można stosować w przypadku odpowiedzialności małżonków za zobowiązania wynikające z przepisów prawa publicznego – odpowiedzialność za tego typu zobowiązania jest uregulowana w przepisach szczególnych.
W tym miejscu warto wskazać na art. 28 Kodeksu karnego wykonawczego: § 1. Orzeczone w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej, kary grzywny, nawiązki i należności sądowe podlegają zaspokojeniu z odrębnego majątku skazanego oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście, jak również z praw twórcy wynalazku, wzoru użytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego. Jeżeli zaspokojenie z tych źródeł okaże się niemożliwe, egzekucja może być prowadzona z majątku wspólnego. Niemożność zaspokojenia z majątku odrębnego skazanego stwierdza się w protokole. § 2. Egzekucja z majątku wspólnego jest niedopuszczalna w razie skazania za przestępstwo, którym pokrzywdzony jest małżonek skazanego albo osoby, w stosunku do których małżonek ten obciążony jest obowiązkiem alimentacyjnym. § 3. W razie skierowania egzekucji do majątku wspólnego, małżonek skazanego może żądać ograniczenia lub wyłączenia w całości zaspokojenia należności, wymienionych w § 1, z majątku wspólnego lub niektórych jego składników, jeżeli skazany nie przyczynił się lub przyczynił się w stopniu nieznacznym do powstania tego majątku albo do nabycia określonych jego składników lub jeżeli zaspokojenie z majątku wspólnego tych należności jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. |
Na gruncie poprzedniej regulacji obowiązywała i dalej jest stosowana trafna koncepcja jurydyczna, zgodnie z którą art. 41 KRO umożliwia wierzycielowi jednego z małżonków skierowanie egzekucji do majątku wspólnego lub niektórych jego składników, jednakże małżonek dłużnika nie staje się dłużnikiem. Jego obowiązek polega jedynie na znoszeniu tego, że wierzyciel ma uprawnienie do prowadzenia egzekucji z przedmiotów majątkowych, które należą do majątku wspólnego2.
Nowelizacja art. 41 KRO wprowadziła innowacyjne rozwiązania w zakresie odpowiedzialności małżonków majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego z małżonków. Ustawodawca wprowadzając zmiany do majątkowego prawa małżeńskiego, zróżnicował odpowiedzialność małżonka za zobowiązania współmałżonka majątkiem wspólnym w zależności od tego, czy zobowiązanie jednego z małżonków wynika z czynności prawnej, innego zdarzenia (czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia), dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, ma związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa albo powstało przed powstaniem wspólności majątkowej3.
Jeżeli zobowiązanie wynika z czynności prawnej, na którą małżonek udzielił zgody, wówczas wierzyciel może – po spełnieniu określonych wymagań przewidzianych przepisami KPC – prowadzić egzekucję z majątku wspólnego. Jeżeli natomiast małżonek zaciągnął zobowiązania bez zgody współmałżonka, zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 KRO. W przypadku wierzytelności, która ma związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa egzekucja może być prowadzona także z przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę nawiązuje do przesłanki „charakteru wierzytelności” określając w sposób precyzyjny, jakiego typu wierzytelności mogą być zaspokojone z majątku wspólnego. Zdaniem T. Smyczyńskiego4, to doprecyzowanie oraz wyraźne odwołanie się do świadomości i woli małżonka dłużnika w momencie zaciągania zobowiązania, których wyrazem jest zgoda na jego zaciągnięcie chronią rodzinę, jak i pewność obrotu. Nowelizacja przepisów regulujących zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania jest wyrazem troski ustawodawcy o dobro rodziny dłużnika i prowadzi do konkluzji, że dla ustawodawcy priorytetem jest ochrona majątku małżonków. Obowiązujące poprzednio zasady odpowiedzialności z majątku wspólnego były bardzo niekorzystne dla małżonka, który nie był stroną stosunku zobowiązaniowego, ponieważ dawały podstawę prawną wierzycielowi jednego z małżonków żądania zaspokojenia z majątku wspólnego. Bez znaczenia była tu wiedza małżonka o zobowiązaniach zaciąganych przez współmałżonka, jego zgoda na takie działanie, a także źródło powstania zobowiązania5. Poprzednie uregulowanie prawne w sposób jednostronny chroniło interes wierzyciela i stwarzało realne zagrożenie dla interesów ekonomicznych rodziny dłużnika6. Obecne uregulowanie z założenia ma służyć zarówno ochronie rodziny, jak i gwarantować bezpieczeństwo i pewność obrotu gospodarczego. Należy jednakże zastanowić się, czy wprowadzone zmiany stanowią udaną próbę wyważenia tych dwóch trudnych do pogodzenia ze sobą wartości, czy też może aktualnie obowiązujące uregulowanie prawne w sposób jednostronny chroni rodzinę i jej majątek, nie zapewniając jednocześnie dostatecznego bezpieczeństwa prawnego dla wierzycieli jednego z małżonków.
| Zmiana przepisów regulujących zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania została w pełni zsynchronizowana ze stosownymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 7761, 787, 7871). Taki zabieg legislacyjny należy ocenić bardzo pozytywnie, ponieważ prowadzi do wewnętrznej spójności i koherentności systemu prawnego oraz umożliwia poprawne stosowanie znowelizowanych przepisów KRO. |
Poza powyższymi zmianami, które dotyczą treści art. 41 KRO, należy również skonstatować, że [...]