Abstrakt

Ostatnie zmiany do Kodeksu postępowania cywilnego wskazują na to, że ustawodawca konsekwentnie redukuje unormowania przewidujące obowiązek działania sądu „z urzędu”. W opozycji do tego pozostaje zmiana treści art. 782 KPC polegająca na tym, że nakazom zapłaty sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu. Na tle tej regulacji powstają jednak wątpliwości, które dały asumpt dla poniższych rozważań – warto bowiem wyjaśnić sytuację wierzyciela po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty.

Uwagi ogólne

Nowelizacja KPC dokonana ustawą z 22.12.2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych¹, która weszła w życie z dniem 22.2.2005 r., zmieniła brzmienie art. 782 KPC. Dotychczasowa redakcja tego przepisu została w całości zachowana w utworzonym § 1, natomiast w dodanym § 2 przyjęto, że: „nakazowi zapłaty sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się”.

Regulację § 2 odnieść należy zarówno do nakazów zapłaty wydawanych w postępowaniu nakazowym, jak i do tych wydawanych w postępowaniu upominawczym. Termin do nadania klauzuli został określony poprzez użycie zwrotu „niezwłocznie po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty”. Zastosowany zwrot „niezwłocznie” nie jest obcy ustawodawcy, gdy chodzi o określenie terminów wprowadzonych dla czynności organów sądowych (por. przykła­dowo art. 117 § 2 zd. 2, art. 326 § 1 zd. 3, art. 371 KPC) i ma na celu to, aby czynność została dokonana bez zbędnej zwłoki, bez zwlekania. Pomocna przy wykładni tego przepisu może być regulacja art. 781¹ KPC, zgodnie z którą „wniosek o nadanie klauzuli wykonalności sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia”.

Jeśli chodzi o „uprawomocnienie się” nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym to ma ono miejsce w momencie braku skutecznie wniesionego sprzeciwu – wówczas bowiem, zgodnie z art. 504 § 2 KPC, nakaz zapłaty „ma skutki prawomocnego wyroku”. Powyższe daje podstawę do nadania przez sąd klauzuli na nakaz zapłaty z urzędu. W wypadku, gdy pozwany zaskarża nakaz zapłaty w całości to nie ma oczywiście substratu, któremu sąd miałby nadać klauzulę z urzędu, natomiast w sytuacji prawidłowego wniesienia sprzeciwu jedynie co do części zasądzonego roszczenia – nakaz zapłaty traci moc w części zaskarżonej, a przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozprawę (art. 505 § 1 KPC). Nie stoi to na przeszkodzie nadaniu klauzuli na nakaz zapłaty w części, która nie została zaskarżona w myśl reguły a maiori ad minus.

W postępowaniu nakazowym sytuacja komplikuje się o tyle, że wniesienie przez pozwanego zarzutów od nakazu zapłaty nie skutkuje „utratą mocy” przez nakaz jak to ma miejsce w postępowaniu upominawczym. Tak więc nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym może „uprawomocnić się” zarówno w momencie braku skutecznego wniesienia zarzutów – wówczas bowiem zgodnie z art. 494 § 2 KPC nakaz zapłaty „ma skutki prawomocnego wyroku”, jak i w sytuacji uprawomocnienia się wyroku utrzymującego nakaz zapłaty w mocy wydawanego przez sąd po przeprowadzeniu rozprawy (art. 496 KPC). W tym ostatnim wypadku wypis orzeczenia sądu, na którym umieszcza się klauzulę wykonalności powinien obejmować – zgodnie z § 183 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych² – także treść nakazu zapłaty.

Kierując się dyrektywą wykładni prawa, wskazującą, że przepis określający wyjątek w stosunku do przepisu ogólniejszego nie może być interpretowany a simili, a więc rozszerzająco (exceptiones non sunt extentendae) – przyjąć należy, że nadawanie przez sąd klauzuli wykonalności „z urzędu” nakazowi zapłaty „niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się” dotyczy w postępowaniu nakazowym tylko tej pierwszej sytuacji, a więc braku prawidłowego wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty. Gdyby bowiem przyjąć istnienie obowiązku nadawania „z urzędu” klauzuli wykonalności także na tytuł egzekucyjny, który stanowi prawomocny wyrok utrzymujący nakaz zapłaty w mocy (w całości lub w części) to w takiej sytuacji klauzula wykonalności nadawana byłaby przede wszystkim na wyrok, a nie na nakaz zapłaty.

Kończąc uwagi ogólne wskazać należy, że w obu tych postępowaniach odrębnych ustawodawca nie przewidział możliwości zaskarżenia przez powoda nakazu zapłaty apelacją (arg. z art. 494 § 2 i art. 504 § 2 KPC), przysługuje mu natomiast możliwość zaskarżenia zażaleniem rozstrzyg­nięcia o kosztach postępowania zawartych w nakazie zapłaty (por. art. 394 § 1 pkt 9 KPC). Takie ujęcie uprawnień powoda jest oczywiste, gdyż sąd lub referendarz sądowy nie może orzec merytorycznie nakazem zapłaty inaczej niż zasądzając powództwo w całości³.

Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym natychmiast wykonalny

Jakkolwiek wskazywanie na różnice między postępowaniem upominawczym i nakazowym nie jest przedmiotem niniejszego opracowania, to jednak należy przy analizowaniu nadawania klauzuli na nakaz zapłaty „z urzędu” omówić dość szczególną konstrukcję przyjętą przez ustawodawcę dla nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, a uregulowaną w art. 485 § 2 w zw. z art. 492 § 3 KPC.

W tym zakresie wskazać należy, że jakkolwiek każdy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 492 § 1 zd. 1 KPC) - to jednak nakazy zapłaty wydawane w oparciu o dokumenty prywatne wymienione w art. 485 § 2 KPC (weksel, warrant, rewers, czek) dodatkowo stają się [...]