Abstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest przybliżenie zasad i sposobu dokonywania przez notariuszy czynności z zakresu poświadczania dziedziczenia, wynikających z ustawy z 24.8.2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw1, która weszła w życie w dniu 2.10.2008 r.
Jakie nowe kompetencje w związku z omawianym tematem przyznano notariuszowi
Dotychczas spadkobierca mógł uzyskać potwierdzenie nabycia spadku jedynie w postępowaniu sądowym. Powołana powyżej ustawa zmienia art. 1025 KC stanowiąc, że notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Przepisami, które określają tryb sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia są wprowadzone przez ZmPrNotU zmieniające ustawę – Prawo o notariacie. Ustawa ta, poza notarialnym poświadczeniem dziedziczenia, przyznaje ponadto notariuszom kompetencje w zakresie otwarcia i ogłoszenia testamentu (art. 649 § 1 KPC) – w razie złożenia testamentu notariusz dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, sporządzając z tych czynności odrębny protokół. Niezwłocznie po jego sporządzeniu notariusz przesyła sądowi spadku odpis sporządzonego protokołu. Ponadto, zgodnie z powołaną ustawą notariusz sporządza zaświadczenia o powołaniu wykonawcy testamentu (art. 665 KPC). Przypomnieć należy, że już dotychczas obowiązujące przepisy dawały notariuszom uprawnienie do odbierania oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 640 KPC).
Ogólne zasady
Zgodnie art. 95a Prawa o notariacie2, notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia w przypadku dziedziczenia zarówno ustawowego, jak i testamentowego, z wyłączeniem jednak poświadczenia dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (testamentu ustnego, testamentu sporządzonego podczas podróży na polskim statku morskim bądź powietrznym, a także testamentu wojskowego). W przypadku testamentów szczególnych występuje bowiem konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego – przesłuchania świadków oraz oceny ich wiarygodności, co leży w wyłącznej kompetencji sądów. Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia – co trzeba wyraźnie podkreślić – na zgodne żądanie wszystkich osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Co więcej, brak sporu między uczestnikami postępowania musi obejmować wszystkie elementy poświadczenia dziedziczenia – zarówno krąg spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia, tytuł dziedziczenia, jak i wysokość udziałów przypadających poszczególnym spadkobiercom. W efekcie jeżeli między spadkobiercami istnieje jakikolwiek spór w tym zakresie bądź spór taki powstanie w toku sporządzania przed notariuszem protokołu dziedziczenia, akt poświadczenia dziedziczenia nie może być sporządzony i wyłącznie właściwym do rozstrzygnięcia staje się sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Praktyczne konsekwencje omawianej zmiany
Wprowadzenie przez ustawodawcę alternatywnej drogi otrzymania potwierdzenia dziedziczenia ma niewątpliwie na celu odciążenie sądów poprzez zapewnienie obywatelom możliwości wyboru sposobu załatwienia spraw spadkowych, o których mowa powyżej. Istotnym jest również, że uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia powinno być, co do zasady, sposobem prostszym i szybszym niż wszczęcie i zakończenie postępowania sądowego. Ponadto, decydującym o wyborze tego sposobu uzyskania potwierdzenia dziedziczenia może być fakt, iż akt poświadczenia dziedziczenia może być sporządzony przez dowolnie wybranego notariusza, w przypadku postępowania sądowego zaś wyłącznie właściwym jest sąd spadku, a więc, według ogólnej zasady, sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (art. 628 KPC).
Czynności podejmowane przez notariusza w związku z uzyskaniem poświadczenia dziedziczenia można podzielić na trzy zasadnicze etapy.
1. Sporządzenie przez notariusza protokołu dziedziczenia
Etap pierwszy polega na sporządzeniu przez notariusza protokołu dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Notariusz ma obowiązek pouczyć stawających o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń. Złożenie notariuszowi oświadczeń (zapewnień) dotyczących okoliczności mogących mieć następnie wpływ na [...]