Abstrakt

Celem niniejszego opracowania jest omówienie najważniejszych zagadnień związanych z zawarciem, zmianą i skutecznością wobec osób trzecich małżeńskiej umowy majątkowej oraz próba oceny jurydycznej znowe­lizowanych przepisów. W zakresie przepisów regulujących małżeńskie umowy majątkowe ustawodawca nowelą KRO z 17.6.2004 r.¹, wprowadził kilka istotnych zmian, których celem jest dostosowanie powyższych przepisów do standardów gospodarki wolnorynkowej i potrzeb małżonków. Powyższa nowelizacja przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczy poszerzenia katalogu małżeńskich umów majątkowych poprzez wprowadzenie do polskiego systemu prawnego ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, umożliwienia małżonkom zmiany i rozwiązania małżeńskiej umowy majątkowej oraz określenia konsekwencji prawnych w przypadku rozwiązania małżeńskiej umowy majątkowej. Poza tymi istotnymi zmianami ustawodawca zmienił tytuł rozdziału drugiego KRO z dotychczasowego „Zmiana lub wyłączenie wspólności ustawowej” na „Umowne ustroje majątkowe”. W art. 47 § 1 KRO zamieszczono definicję małżeńskiej umowy majątkowej oraz z uwagi na uregulowanie w art. 47 § 1 KRO dopuszczalności zmiany i rozwiązania małżeńskiej umowy majątkowej, dodano art. 47¹ KRO. Ustawodawca, pomimo fundamentalnej reformy przepisów regulujących funkcjonowanie ustrojów majątkowych w polskim prawie rodzinnym, nie podjął próby zmiany regulacji skuteczności małżeńskiej umowy majątkowej wobec osób trzecich, co w konsekwencji oznacza, że treść art. 47¹ KRO pokrywa się z brzmieniem dawnego art. 47 § 2 KRO².

Pojęcie i charakter prawny małżeńskiej umowy majątkowej

Analiza zagadnień dotyczących zawarcia i skuteczności wobec osób trzecich małżeńskiej umowy majątkowej wymaga najpierw dokładnej analizy samego pojęcia i charakteru prawnego intercyzy. Mając na uwadze art. 47 § 1 KRO należy skonstatować, że małżeńska umowa majątkowa jest umową cywilnoprawną zawieraną przez małżonków lub przyszłych małżonków, która ma na celu dokonanie wyboru ustroju majątkowego, który będzie obowiązywał małżonków w czasie trwania małżeństwa. Małżonkowie lub przyszli małżonkowie, zawierając umowę majątkową, mogą na podstawie art. 47 § 1 KRO ustanowić ustrój rozszerzonej lub ograniczonej wspólności majątkowej, ustrój rozdzielności majątkowej lub wprowadzony do polskiego systemu prawnego w wyniku nowelizacji KRO ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Swoboda małżonków, co do wyboru określonego ustroju majątkowego jest stosunkowo ograniczona, ponieważ małżonkowie mogą wybrać tylko jeden z ustrojów majątkowych określonych w art. 47 § 1 KRO. Teza ta oznacza, że małżonkowie w drodze umowy majątkowej nie mogą wybrać ustroju nieznanego polskiemu ustawodawstwu, jak również nie mogą łączyć ze sobą cech charakterystycznych dla różnych ustrojów majątkowych i na tej podstawie tworzyć ustroju majątkowego według własnego pomysłu³. Zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej jest z jurydycznego i społecznego punktu widzenia aktem bardzo doniosłym, ponieważ strony tej umowy określają, jaki ustrój majątkowy będzie obowiązywał ich w czasie trwania związku małżeńskiego, a to wywołuje bardzo istotne następstwa prawne, do których można zaliczyć m.in.: szczególne zasady przynależności przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania małżeństwa do majątków małżonków, kształt i rozmiar majątku wspólnego i majątków osobistych małżonków lub, w przypadku wyboru ustroju rozdzielności majątkowej lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, w ogóle brak istnienia majątku wspólnego, zakres odpowiedzialności małżonków za zobowiązania powstałe w trakcie małżeństwa.

Powyższe rozważania mogą prowadzić do wniosku, że małżeńska umowa majątkowa ma na celu uregulowanie stosunków majątkowych między małżonkami w sposób odmienny od obowiązującego ustawowego ustroju majątkowego⁴. Umowa majątkowa jest zatem czynnością prawną zawieraną przez małżonków, lub osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński, która określa zasady, według których mają się kształtować stosunki majątkowe małżonków. Poza zakresem małżeńskiej umowy majątkowej znajdują się natomiast kwestie dotyczące ogólnych skutków majątkowych związanych z zawarciem małżeństwa, do których można zaliczyć obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 KRO), prawo do korzystania z mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 28¹ KRO), uprawnienia do reprezentacji współmałżonka w sprawach zwykłego zarządu (art. 29 KRO), solidarna odpowiedzialność małżonków za zobowiązania zaciągnięte w celu zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 KRO)⁵. W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że małżeńska umowa majątkowa należy do tzw. umów organizacyjnych⁶. Teza ta wynika z tego, że osoby zawierające małżeńską umowę majątkową składają oświadczenie woli o powołaniu do życia określonego umownego ustroju majątkowego, jak również określają zasady przynależności określonych przedmiotów majątkowych do poszczególnych mas majątkowych⁷. Małżeńska umowa majątkowa ma charakter czysto organizacyjny tylko i wyłącznie w przypadku, gdy zawierają ją przyszli małżonkowie; w sytuacji gdy jest zawierana przez osoby pozostające w związku małżeńskim, ma ona charakter nie tylko organizacyjny, ale prowadzi również w pewnych przypadkach do powstania skutków rozporządzających⁸. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, kiedy małżonkowie w umowie majątkowej postanawiają [...]