Czasopisma logo

Monitor Prawniczy

nr 22/2008

Hipoteczne zabezpieczenie odsetek od kredytu bankowego – stan obecny i spodziewana nowelizacja

Przemysław Gumiński
Autor jest asystentem sędziego SN w Izbie Cywilnej; posiada uprawnienia referendarza sądowego w sądzie powszechnym.
Abstrakt

Hipoteka powinna stanowić skuteczny środek prawny służący zabezpieczeniu wyegzekwowania wierzytelności banku związanych z udzielonym kredytem, także w kontekście zabezpieczenia odsetek. Autor przedstawia stan obecny oraz projektowane zmiany w tym zakresie, poglądy doktryny prawniczej i praktyki orzeczniczej, ze szczególnym odniesieniem się do trzech problemowych zagadnień. Lektura artykułu utwierdza w przekonaniu, że kwestia podjęta w jego temacie pozostaje wciąż kłopotliwa i niejednoznaczna.

Wprowadzenie

Do elementów przedmiotowo istotnych umowy kredytu należy oznaczenie w jej treści odsetek. Przepisy regulujące umowę kredytu zawarte są w ustawie z 2.8.1997 r. – Prawo bankowe1, w Rozdziale 5 – Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji zaangażowania; zagadnienia kredytowe regulują art. 69–79c PrBank. Konstytutywnym elementem umowy kredytu jest określenie w niej, zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5 PrBank wysokości oprocentowania kredytu i warunków jego zmiany, ponadto zdolności do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie, o czym mowa w art. 70 ust. 1 PrBank, co jednocześnie determinuje zdolność kredytową potencjalnego kredytobiorcy. Zatem istotne jest, aby wierzytelność banku z tytułu odsetek, tj.: wynagrodzenie za korzystanie przez kredytobiorcę z postawionego mu do dyspozycji kapitału, była optymalnie zabezpieczona. Wobec tego zastosowanie znajdzie art. 69 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece2, wedle którego w granicach przewidzianych w odrębnych przepisach hipoteka (zwykła) zabezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz przyznane koszty postępowania. Kwestia zabezpieczania odsetek od kredytu bankowego przez hipotekę była już wielokrotnie poruszana zarówno w piśmiennictwie prawniczym, jak i w dorobku orzeczniczym praktyki sądowej. Artykuł ten ma na celu przybliżenie Czytelnikom kontrowersji, jakie towarzyszą zagadnieniu zabezpieczania odsetek hipoteką, ze szczególnym uwzględnieniem projektowanych w tej materii zmian.

Zmiany te, będące odpowiedzią na zgłaszane postulaty de lege ferenda dotykają przepisu art. 69 KWU. Ujmując tę kwestię chronologicznie, należy wskazać na Rządowy projekt z 30.8.2007 r.3, – nie doczekał się on jednak bardziej zaawansowanych prac legislacyjnych, z uwagi na zasadę dyskontynuacji prac parlamentu oraz na aktualny Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw4, który wpłynął do laski marszałkowskiej 15.1.2008 r. Obydwa projekty uzależniają skuteczność zabezpieczenia hipotecznego odsetek umownych od ujawnienia ich wysokości we wpisie hipoteki do księgi wieczystej, ponadto przewiduje się, że zmiana wysokości odsetek określonych według zmiennej stopy oprocentowania nie wymaga zmiany wpisu w księdze wieczystej, o ile we wpisie została określona maksymalna wysokość tych odsetek.

Kwestie te oraz sui generis retrospekcja prezentowanych poglądów nauki prawa i praktyki orzeczniczej SN odnośnie odsetek od kredytu bankowego będzie przedmiotem tego artykułu.

Odsetki, szkic wybranych zagadnień

Obok należności głównej – sumy kredytu, w rachubę wchodzą należności uboczne, również odsetki.

Wnikliwie tematykę odsetek zbadał M. Lemkowski w monografii „Odsetki cywilnoprawne”5. Wśród wielu definicji instytucji odsetek można przywołać stanowisko T. Wiśniewskiego, wedle którego jest to „wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy (albo też innych zamiennych rzeczy ruchomych) lub za obracanie własnymi pieniędzmi w cudzym interesie” – są to odsetki zwykłe, o charakterze kredytowym. Od tego rodzaju odsetek należy odróżnić odsetki za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego (art. 481 § 1 KC), które można traktować jako quasi-odszkodowanie, odszkodowanie ryczałtowe czy też swoistą represję cywilną”6. W prawie niemieckim przyjmuje się zasadniczo, że odsetki, regulowane przez kompleks norm, które w literaturze określa się, jako: „Zinsrecht”, to wynagrodzenie, wyznaczane przez upływ czasu i niezależnie od zysku ani od obrotu, należące się za korzystanie z oddanego do dyspozycji kapitału7.

W orzecznictwie SN uważa się, że: „odsetki stanowią sankcję dla dłużnika za sam fakt niespełnienia świadczenia w terminie, chociażby dłużnik nie popadł w zwłokę, oraz wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy wierzyciela, niemniej w okresach występowania wysokiej inflacji, oprócz funkcji tradycyjnych (dyscyplinującej i kompensacyjnej), pełnią także funkcję czynnika waloryzującego świadczenie główne” – tak w przedmiocie samej definicji odsetek wypowiedział się SN (por. np. uzasadnienie uchwały SN z 19.3.1998 r., III CZP 72/97, OSNC Nr 9/1998, poz. 133 i wyrok SN z 10.2.2000 r., II CKN 725/98, OSNC, Nr 9/2000, poz. 158 oraz wyrok SN z 28.1.2003 r., II CKN 1097/00, OSNC Nr 4/2004, poz. 55). Ponadto SN zauważył, że: „Odsetki są – istotnie – świadczeniem ubocznym, jednakże nie zmienia to ich dwojakiej roli. Mogą bowiem stanowić wynagrodzenie za korzystanie z sumy pieniężnej (odsetki kredytowe) uzyskanej na mocy stosunku prawnego z obowiązkiem zwrotu (np. oprocentowana pożyczka) albo za opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego. Gospodarcze uzasadnienie odsetek jest w obu sytuacjach zbliżone. W pierwszej jednak – jest to używanie sumy pieniężnej, która na mocy łączącego strony stosunku prawnego ma być zwrócona, w drugiej – pozbawienie możliwości korzystania ze świadczenia wobec opóźnienia zapłaty płatnej już sumy pieniężnej (art. 481 § 1 KC)” – uchwała SN z 26.3.1991 r., III CZP 2/91, OSNC Nr 7/1991, poz. 93.

Odsetki można klasyfikować według różnych kryteriów, czego [...]