Abstrakt
Rzeczowe i rzetelne, w swoim założeniu, powinno przekonać stronę niezadowoloną z treści rozstrzygnięcia sądu odwoławczego o trafności jego decyzji. Zdawkowe i nielogiczne może pogłębić poczucie krzywdy strony przegrywającej i wzmocnić negatywny odbiór społeczny wymiaru sprawiedliwości, albowiem w postępowaniu uproszczonym, wyrok sądu odwoławczego kończy w zasadzie definitywnie postępowanie w sprawie (nie przysługuje stronom skarga kasacyjna). O czym mowa? Uzasadnienie wyroku. Jeden z najbardziej praco- i czasochłonnych elementów pracy sędziego, mający z pozoru jedynie „służebne” zadanie względem zapadłego już w sprawie orzeczenia, w rzeczywistości zaś spełniający daleko idące zadania, zarówno w ramach struktury danego postępowania, jak i poza jego obszarem.
Jak wskazuje praktyka, sądy odwoławcze w postępowaniu uproszczonym z reguły powielają schemat uzasadnienia wyroku stosowany w postępowaniu zwykłym. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie czy jest to działanie zasługujące na aprobatę.
Funkcje i cechy uzasadnienia wyroku sądu
Jak podkreślano jeszcze w pierwszej połowie XX wieku, osądzenie sprawy polega na wydaniu normy indywidualno-konkretnej i składa się z dwóch części: dyspozytywu (sentencji) oraz jego uzasadnienia, czyli pobudek, którymi kierował się sędzia formułując dyspozytyw1. Uzasadnienie więc stanowi kluczowy element szeroko pojmowanej decyzji kończącej postępowanie w sprawie – celem procesu jest konkretyzacja prawa2.
Aktualnie, trudno jest poprzestać na stwierdzeniu, że orzeczenie sądu ma jedynie logiczną postać sylogizmu prawniczego, w którym większą przesłanką jest dana norma prawna (podstawa prawna), a mniejszą ustalony stan faktyczny ujęty w języku tej normy (podstawa faktyczna).
| Za taką koncepcją optował np. E. Waśkowski3. Zwolennicy tej koncepcji próbują zresztą budować system sylogizmów pomocniczych dla poszczególnych przesłanek, co jest zabiegiem karkołomnym, a ponadto zbędnym, bo sylogizm nie wyczerpuje struktury procesu decyzyjnego sądu w sprawach cywilnych4. |
Gdyby tak było, uzasadnienie sprowadzać musiałoby się do złożenia sprawozdania z zastosowanego schematu stosowania prawa, a sędzia byłby jedynie „ustami ustawy”5. Tymczasem sylogizm prawniczy jest trywialny, albowiem znajduje zastosowanie wtedy, gdy wszystkie problemy zostały już rozwiązane (a więc związane z wyborem właściwej regulacji czy wykładnią prawa)6. Coraz większą, a w niektórych przypadkach jedyną – wobec skomplikowanej regulacji prawa pozytywnego i częstej sprzeczności wewnętrznej i zewnętrznej przepisów prawnych – drogą dla wydania orzeczenia jest nie tyle sylogizm prawniczy, lecz ważenie wszystkich „za” i „przeciw”, a więc argumentacja pozytywna (twórcza), jak i negatywna (destrukcyjna)7. Nie można zgodzić się z R. Dworkinem, że zawsze istnieje jedno prawidłowe rozwiązanie danej sprawy8, albowiem coraz częściej jest wręcz odwrotnie.
Wobec powyższego, dobrze skonstruowane uzasadnienie, powinno opierać się na łącznym zastosowaniu metod logiki klasycznej (sylogizmu), a także argumentacji i analizy9. Ten konglomerat metod ma zapewnić wypełnienie dwóch funkcji uzasadnienia: po pierwsze, aby eksponowało ono zgodność z prawem podjętej decyzji (funkcja legitymizująca), a po drugie, aby przekonywało ono odbiorców o słuszności rozstrzygnięcia (funkcja racjonalizująca)10.
Odbiorcami (adresatami) uzasadnienia, są niewątpliwie po pierwsze, strony toczącego się postępowania – optymalnym rozwiązaniem jest zatem takie uzasadnienie, które stronę wygrywającą utwierdza w przekonaniu o zasadności jej argumentów, stronę przegrywającą natomiast przekonuje do odmiennej od prezentowanej przez nią oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Po drugie, adresatem uzasadnienia może stać się sąd wyższej instancji (ewentualnie sąd rozpoznający nadzwyczajny środek zaskarżenia czy inny szczególny środek prawny) – uzasadnienie w tym kontekście ma za zadanie umożliwienie poddania orzeczenia kontroli przez sąd wyższej instancji (czego nie umożliwia uzasadnienie niespełniające wymogów formalnych z art. 328 § 2 KPC), a ponadto, w ramach tej kontroli umożliwienie ustalenia, czy zaskarżone orzeczenie jest prawidłowe. W przypadku orzeczeń sądu odwoławczego w postępowaniu uproszczonym ten adresat uzasadnienia jednak, co do zasady, nie funkcjonuje (niedopuszczalność skargi kasacyjnej).
| Szczególnie jednak ciekawy, choć tylko teoretyczny, problem może pojawić się w sytuacji, gdy sądy obu instancji rozpoznały sprawę „zwykłą” i jednocześnie kasacyjną, przy zastosowaniu przepisów o postępowaniu uproszczonym11. |
Po trzecie wreszcie, adresatami mogą być wszystkie podmioty, znajdujące się zarówno „wewnątrz”, jak i „na zewnątrz” toczącego się postępowania cywilnego – uzasadnienie ma spełniać również tzw. funkcje wychowawcze, co oznacza, że funkcja przekonującej siły uzasadnienia mieści się w szerokim zakresie oddziaływania społeczno-wychowawczego oraz prewencyjnego instytucji wymiaru sprawiedliwości12. Trzeba tutaj jednak odnotować stosunkowo liczne ograniczenia w postępowaniu uproszczonym związane z występowaniem innych podmiotów jak np. interwenient uboczny13. Jak więc wynika z powyższego, uzasadnienie ma oddziaływać nie tylko na uczestników postępowania, ale również na inne podmioty14.
Aby uzasadnienie mogło spełnić tak funkcję legitymizującą, jak i racjonalizującą powinno być: [...]