Abstrakt

Opracowanie stanowi próbę omówienia metod przywracania rzeczywistej woli sądu w drodze sprostowania, uzupełnienia i wykładni wyroków oraz innych orzeczeń, jakie zapadają w postępowaniu cywilnym. Prezentuje zakres i cele wspomnianych „instytucji prawnych” oraz sposoby ich wnoszenia i rozpoznawania, a także skutki, jakie wywołują. Przedstawia nadto różnice między środkami rektyfikacji orzeczeń a środkami zaskarżenia.

Uwagi ogólne

Mianem rektyfikacji określa się w postępowaniu cywilnym sprostowanie, uzupełnienie i wykładnię orzeczeń¹.

Już w prawie rzymskim obowiązywała zasada lata sententia dessinit esse iudex oznaczająca, że sędzia, który wydał orzeczenie, przestaje być sędzią w sprawie w tym sensie, iż po wydaniu danego orzeczenia nie może go ani uchylić, ani zmienić. Wyjątek od tej zasady przewidują obecnie przepisy art. 350–353 KPC, które umożliwiają naprawę niektórych wadliwych orzeczeń z pominięciem trybu instancyjnego, a przy tym przez ten sam sąd, który orzeczenie wydał.

Treść i zakres rektyfikacji determinuje istota wad rozstrzygnięcia, tj. niejasność, niezrozumiałość, niezupełność, oczywiste sprzeczności itp. Usunięcie tych wad następuje poprzez nadanie orzeczeniu prawidłowego brzmienia, rzeczywistego i właściwego sensu, nie odstępując równocześnie od orzeczenia i nie zmieniając oceny faktycznej i prawnej, której wyrazem jest to orzeczenie².

Rektyfikacja umożliwia usunięcie pewnych wad wyroków i innych orzeczeń bez potrzeby sięgania do środków zaskarżenia. Jej swoistość polega na tym, że może być dokonana przez sąd, który wydał określone orzeczenie. Jakkolwiek zarówno istota rozstrzygnięcia sprawy przez sądy, jak i interesy stron oraz innych uczestników postępowania wymagają, aby wydawane przez sądy orzeczenia nie były uchylane ani zmieniane przez organy jurysdykcyjne, od których one pochodzą, to jednak względy natury praktycznej uzasadniają istnienie omawianych konstrukcji w przepisach KPC.

Wnioski o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię i środki zaskarżenia nie wyłączają się wzajemnie. Wątpliwości, które uzasadniają rektyfikację wyroku nie mogą stanowić podstawy do zaskarżenia. Stronie nie przysługuje prawo wyboru trybu zaskarżenia lub rektyfikacji. Jeżeli apelacja zmierza do sprostowania lub uzupełnienia wyroku może być, na podstawie art. 130 § 1 zd. 2 KPC, potraktowana jako wniosek o sprostowanie lub uzupełnienie wyroku i rozpoznana we właściwym trybie, jeżeli spełnia określone wymagania formalne. Wniosek o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku nie ma wpływu na bieg terminu do wniesienia środka zaskarżenia (art. 353 KPC)³.

Przedmiotem wniosku mogą być także postanowienia (art. 361 KPC).

Sprostowanie

Zgodnie z art. 350 § 1 KPC, sąd może z urzędu sprostować w wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki.

Sprostowanie wyroku służy przywróceniu rzeczywistej woli sądu, w wypadku zaistnienia niezgodności pomiędzy rzeczywistą wolą i wiedzą a ich wyrażeniem na piśmie. Z tego względu można mówić w tym wypadku o błędzie logicznym, tzw. fallacia expressionis. Z tej też racji sprostowanie jest czynnością o charakterze deklaratoryjnym⁴. Znajduje ono zastosowanie w wypadku zniekształcenia nazwy, imienia lub nazwiska, błędów pisarskich lub rachunkowych, błędnego sumowania zasądzonych kwot oraz innych oczywistych omyłek. Omyłka powinna być oczywista, a zatem wynikać w sposób niewątpliwy z samej sentencji lub uzasadnienia orzeczenia i natychmiast poznawalna. Nie można poprzez sprostowanie zmierzać do zmiany ustaleń faktycznych sądu lub dokonanej przez niego kwalifikacji prawnej.

O sprostowaniu sąd może postanowić na posiedzeniu niejawnym. Może także skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę w przedmiocie wniosku o dokonanie sprostowania (art. 148 § 2 KPC). O sprostowaniu umieszcza się wzmiankę na oryginale wyroku, a na żądanie stron, także na udzielonych im wypisach. Dalsze odpisy i wypisy powinny być zredagowane w brzmieniu uwzględniającym postanowienie o sprostowaniu (art. 350 § 2 KPC).

Właściwy do dokonania sprostowania jest sąd, który wydał orzeczenie. Jeżeli jednak sprawa toczy się przed sądem II instancji, sąd ten może z urzędu sprostować wyrok sądu I instancji (art. 350 § 3 KPC)⁵, przy czym uprawnienia sądu odwoławczego w tej kwestii dotyczą także orzeczenia w niezaskarżonej części⁶.

Postanowienie o sprostowaniu albo o odmowie sprostowania wyroku jest zaskarżalne zażaleniem (art. 394 § 1 pkt 8 KPC).

Sprostowanie wyroku nie jest ograniczone żadnym terminem⁷, możliwe jest także po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Korekcie mogą podlegać niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki popełnione również w uzasadnieniu wyroku (jeżeli zostało sporządzone). Dlatego też wniosek w tym przedmiocie wymaga merytorycznego rozpoznania, a w razie jego bezzasadności podlega oddaleniu⁸. Takie stanowisko uznać należy za trafne i zgodne z poglądami doktryny oraz orzecznictwa⁹.

Omyłka pisarska jest to widoczne, wbrew zamierzeniu sądu, niewłaściwe użycie wyrazu, widocznie mylna pisownia, błąd gramatyczny, albo niezamierzone opuszczenie jednego lub więcej wyrazów. Na skutek sprostowania wyroku nie może ulec zmianie rozstrzygnięcie, jakie w sprawie faktycznie zapadło. W praktyce mogą się jednak pojawić niezgodności pomiędzy faktycznie zapadłym w sprawie rozstrzygnięciem a jego uzewnętrznieniem w wyroku. W takich sytuacjach sprostowanie wyroku (polegające właśnie na usunięciu zaszłego błędu bądź omyłki), oznacza uzgodnienie treści rozstrzygnięcia sprawy zawarte w wyroku, z rzeczywistym rozstrzygnięciem, które w tym przedmiocie zapadło. Usunięcie wątpliwości leży niewątpliwie w interesie wymiaru sprawiedliwości, podobnie jak usunięcie każdej omyłki sądu zaszłej w jego czynności urzędowej. Następuje zatem w sposób najbardziej dogodny do zastosowania, może zostać dokonane z urzędu i w każdym czasie¹⁰.

Omyłka rachunkowa oznacza błąd w dodawaniu, dzieleniu itd., a zatem w zakresie wszystkich działań matematycznych, zwłaszcza arytmetycznych (np. zasądzenie kwoty 750 zł mimo, że z uzasadnienia wyroku wynika, iż suma zasądzonych należności z wszystkich tytułów wynosi 1000 zł). Błąd rachunkowy może także wynikać z porównania uzasadnienia z sentencją wyroku (która ze swojej istoty zawiera tylko wynik rozliczeń dokonanych w uzasadnieniu). Po dokonaniu stosownej analizy, jeśli rzeczywiście w sentencji został uwidoczniony tylko błędny wynik, to rzeczywiście podlega ona sprostowaniu. Sprzeczność między sentencją a uzasadnieniem nie zachodzi wówczas, gdy sprostowanie polega jedynie na poprawieniu, zgodnie z ustaleniami zawartymi w uzasadnieniu wyroku, oczywistego błędu rachunkowego. W takiej sytuacji sąd, przez sprostowanie sentencji wyroku, nie zasądza nowego roszczenia, lecz jedynie prostuje oczywiste omyłkowe oznaczenie roszczenia zasądzonego.

Zakresem pojęcia „inne oczywiste omyłki” objęte są omyłki co do swej istoty zrównane z błędami pisarskimi i rachunkowymi, a więc tylko omyłki polegające na uzewnętrznieniu w orzeczeniu czegoś niezgodnego z myślą wyrażoną przez sąd. Chodzi tu o omyłki, nieścisłości i usterki, jak np. wydanie orzeczenia w formie wyroku w postępowaniu nieprocesowym¹¹.

Jak zaznaczono wyżej, granice dopuszczalności sprostowania znamionuje oczywistość omyłki pisarskiej, która z kolei wynika z natury samej omyłki bądź porównania orzeczenia z uzasadnieniem, z treścią pozwu lub innymi okolicznościami¹².

Przepisy o sprostowaniu wyroków stosuje się odpowiednio do nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym oraz do wszystkich rodzajów wyroków. Zgodnie z art. 361 KPC, omawiane regulacje mają zastosowanie także do postanowień (w postępowaniu zwyczajnym, nieprocesowym oraz zabezpieczającym i egzekucyjnym), z tego względu, że mogą być one dotknięte tymi samymi wadami co wyroki.

Jeżeli omyłka pisarska nie występuje w oryginale [...]