Abstrakt

Sytuacja klasyfikacji aliud pro alio (dostarczenie innej rzeczy aniżeli przewidziana w umowie) na gruncie ustawy z 27.7.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego¹ nie jest jasna. Sporne jest, czy należy uznać, że przez dostarczenie aliud sprzedawca wywiązał się z obowiązku wydania towaru, przy czym towar jest niezgodny z umową, czy zachodzi przypadek niewykonania umowy. Istnieją różne poglądy, aczkolwiek niewielu autorów wypowiedziało się do tej pory na ten temat. Poglądy te zostaną przedstawione poniżej. Wypowiedzi te są krótkie i niestety brak jest szerszej argumentacji. Wydaje się, że autorom przede wszystkim zależało na zwróceniu uwagi na problem, niż na jego rozwiązaniu. Pytanie o klasyfikację aliud jest kwestią pojawiającą się nie tylko w Polsce. Niniejsze opracowanie dotyczy zasadniczo problemu na gruncie polskiej ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Niemniej konieczne jest przedstawienie sytuacji prawnej dotyczącej aliud na podstawie Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów², dyrektywy 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 25.5.1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji³ oraz prawa niemieckiego. Dopiero potem celowe jest omówienie rozwiązań proponowanych przez doktrynę polską oraz przedstawienie własnego rozwiązania.

Sytuacja prawna dotycząca świadczenia aliud na gruncie istotnych aktów prawnych

W niniejszym rozdziale przedstawiona zostanie sytuacja prawna w związku z dostarczeniem aliud na podstawie aktów prawnych, które odgrywają istotną rolę przy rozwiązywaniu problemu na gruncie prawa polskiego i w analizowanym sporze powoływane są przez polskich autorów. Aktami tymi są Konwencja wiedeńska, dyrektywa o sprzedaży konsumenckiej oraz niemiecki kodeks cywilny⁴.

1. Konwencja wiedeńska

Sytuacja prawna świadczenia aliud na gruncie Kon­wencji wiedeńskiej jest dlatego istotna, ponieważ to na tej Konwencji wzorowana jest dyrektywa o sprzedaży konsumenckiej, która została wdrożona do polskiego porządku prawnego właśnie przez SprzedKonsU.

Wymóg zgodności sprzedanego towaru z umową Kon­wencja wiedeńska reguluje w art. 35. Zgodnie z ust. 1 sprzedawca powinien dostarczyć towary według ilości, jakości i w asortymencie przewidzianym w umowie oraz umieszczone lub zapakowane w sposób przewidziany w umowie. Ustęp 2 określa poszczególne kryteria zgodności towaru z umową. Tekst Konwencji nie stanowi nic o przypadku dostarczenia aliud, w związku z czym klasyfikacja wydania innego towaru niż umówiony jest sporna⁵. Wynika to z tego, że Konwencja haska z 1964 r. o sprzedaży⁶ (art. 33 ust. 1 lit. b), która była poprzednikiem Konwencji wiedeńskiej przewidywała, iż dostarczenie towaru innego niż umówiony należy traktować jako niewykonanie obowiązku dostarczenia towaru⁷. Właśnie na rezygnacji z „przeniesienia” tego przepisu do Konwencji wiedeńskiej opiera się dominujący pogląd, stanowiący, że dostarczenie aliud należy traktować jako dostarczenie towaru niezgodnego z umową⁸.

Istnieją spore wątpliwości, przemawiające przeciw drugiemu z przedstawionych wyżej poglądów. Po pierwsze, nie można oprzeć go ani na brzmieniu art. 35 Konwencji wiedeńskiej, ani na jego genezie¹². Po drugie, powstają istotne problemy z rozgraniczeniem, co należałoby już zaliczać do skrajnej rozbieżności między towarem określonym w umowie a towarem dostarczonym, a co jeszcze nie powinno podlegać takiej kwalifikacji. Właśnie ten problem miał zostać ominięty przez art. 35 Konwencji wiedeńskiej¹³. Słusznie zauważa się¹⁴, że sprzedawcy w przypadkach skrajnej rozbieżności umówionego towaru z dostarczonym trudno będzie się powołać na brak powiadomienia go o niezgodności towaru z umową przez kupującego (art. 39 Konwencji wiedeńskiej)¹⁵, ponieważ w takim przypadku sprzedawcy będzie można zarzucić wiedzę bądź nieznajomość spowodowaną niedbalstwem (art. 40 Konwencji wiedeńskiej)¹⁶. Tym samym kupujący nie straci praw wynikających z niezgodności towaru z umową. Należy zauważyć, że sankcje przewidziane dla braku dostarczenia towaru i dla dostarczenia towaru niezgodnego z umową są w istocie takie same (art. 45 i n. Konwencji wiedeńskiej), w związku z czym przedstawiony spór nie ma większego znaczenia w praktyce. Niemniej jest on istotny dla oceny sporu dotyczącego kwalifikacji aliud na gruncie dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej (zob. niżej).

2. Dyrektywa o sprzedaży konsumenckiej

Dyrektywa o sprzedaży konsumenckiej nie rozstrzyga, jak należy klasyfikować aliud na jej gruncie. Dominuje pogląd, że dostarczenie aliud jest objęte art. 2 dyrektywy¹⁷. Pogląd ten jest oparty na art. 35 Konwencji wiedeńskiej, który służył jako wzór dla art. 2 dyrektywy, a ponadto przytacza się młodsze narodowe regulacje prawa umowy sprzedaży, jak np. szwedzką czy niderlandzką¹⁸. Należy się przychylić do tego poglądu. Dyrektywa posługuje się bowiem szerokim jednolitym pojęciem niezgodności towaru z umową i ani z brzmienia dyrektywy (biorąc pod uwagę również jej motywy), ani z jej genezy nie wynika nic, co by wskazywało na wolę prawodawcy wspólnotowego do traktowania wydania aliud jako niewykonanie zobowiązania. Tym samym jedyne pole argumentacji istnieje w oparciu o Konwencję wiedeńską. Jak zauważono wyżej, na gruncie Konwencji aliud należy kwalifikować jako wydanie towaru niezgodnego z umową. Dlatego też takie samo stanowisko należy zająć odnośnie do sytuacji prawnej na podstawie dyrektywy o sprzedaży konsumenckiej.

3. Prawo niemieckie

W prawie niemieckim przed reformą prawa zobowiązań kwestia aliud była bardzo sporna. Ustawa o modernizacji prawa zobowiązań z 2001 r.¹⁹ rozstrzygnęła dawny spór jednak tylko pozornie. § 434 ust. 3 alt. 1 BGB stanowi, że dostarczenie innej rzeczy aniżeli umówionej należy traktować na równi z wadą fizyczną rzeczy²⁰. Myślą przewodnią ustawodawcy przy rozstrzyganiu tej kwestii było, że interes kupującego i sprzedawcy w przypadku dostarczenia innej rzeczy niż umówiona w zasadzie nie różni się od tego, gdy dostarczona została rzecz z wadą fizyczną. Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy przesłanką zrównania tych dwóch sytuacji jest wola sprzedawcy wykonania zobowiązania, która musi być dostrzegalna dla kupującego. Dla niego świadczenie to nie może przedstawiać się jako wykonanie na podstawie innego zobowiązania²¹. Ze względu jednak na brak ujęcia tej przesłanki w tekście przepisu, mimo tego wyjaśnienia w uzasadnieniu projektu, powstaje problem, czy dla zrównania aliud z wadą fizyczną wymagana jest wola sprzedawcy wykonania zobowiązania, czy też nawet aprobata kupującego.

Mimo wprowadzenia do BGB wyjaśniającego § 434 ust. 3, na tle tego przepisu istnieje wiele problemów dotyczących poszczególnych sytuacji, jak np. kwestia rozbieżności ekstremalnych czy dostarczenia aliud, które jest warte więcej od rzeczy umówionej (melius). Ponadto sporne jest, czy w przypadku sprzedaży rzeczy oznaczonej co do tożsamości omawiany przepis w ogóle znajduje zastosowanie, ponieważ często problem rozgraniczenia, który chciano ominąć przez wprowadzenie do BGB § 434 ust. 3 alt. 1, nie będzie w tych przypadkach występował (np. gdy dostarczona zostaje inna rzecz aniżeli została sprzedana, tzw. Identitäts-aliud²²)²³.

Tak więc można stwierdzić, że mimo ujęcia problematyki świadczenia aliud w przepisach BGB, sytuacja prawna nie jest jasna i pojawia się wiele sporów na tym tle.

Sytuacja prawna na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej

Polski ustawodawca nie rozstrzygnął kwestii dostarczenia innego towaru aniżeli umówiony, co prowadzi do rozbieżnych poglądów w doktrynie. Zauważyć trzeba, że mimo doniosłości problemu, brak jest dyskusji w piśmiennictwie prawniczym, pojawiają się jedynie pojedyncze głosy, które tylko zahaczają o problem, nie dokonując jego pogłębionej analizy. Poniżej najpierw omówione zostaną poszczególne poglądy występujące w literaturze polskiej, po czym przedstawione zostanie własne rozwiązanie.

[...]