Abstrakt

Przeniesienie regulacji prokury do Kodeksu cywilnego na mocy nowelizacji z 2003 r.¹, stanowiło kolejny etap dynamicznie dokonującej się od początku lat 90. reformy prawa cywilnego i – jako wyraz dążenia ustawodawcy do realizacji zasady jedności prawa cywilnego – spotkało się ze zrozumiałą aprobatą ze strony doktryny². Mimo iż w ramach nowelizacji w zasadniczym stopniu utrzymano sens dotychczasowych przepisów o prokurze, zmia­nie miejsca regulacji towarzyszyła również niezbędna modyfikacja jakościowa. Między innymi do Kodeksu cywilnego został wprowadzony art. 109⁹, nieznajdujący odzwierciedlenia w regulacji prokury na gruncie Kodeksu handlowego, który – jak wynika z uzasadnienia rządowego projektu nowelizacji Kodeksu cywilnego – wzorowano na rozwiązaniach prawa: niemieckiego, austriackiego, szwajcarskiego, bułgarskiego, czeskiego i słoweńskiego³. W myśl art. 109⁹ KC „prokurent składa własnoręczny podpis zgodnie ze znajdującym się w aktach rejestro­wych wzorem podpisu, wraz z dopiskiem wskazującym na prokurę, chyba że z treści dokumentu wynika, że działa jako prokurent”. Przedmiotem niniejszego opracowania jest przedstawienie cech podpisu prokurenta w rozumieniu art. 109⁹ KC, a także ustalenie znaczenia, jakie posiada ich ustawowe określenie.

Przedmiot regulacji art. 109⁹ KC

Z treści przepisu art. 109⁹ KC nie wynika, aby jedyną dopuszczalną formą działania prokurenta była forma pisemna. Przeciwnie, nie może budzić wątpliwości, że w gra­- nicach określonych ustawą i wolą stron, prokurent – jak każdy uczestnik obrotu – dysponuje swobodą wyboru formy czynności prawnej. Gdy chodzi o zakres zastosowania art. 109⁹ KC, w literaturze ukształtował się zgodny pogląd, że przepis ten odnosi się do sytuacji, gdy prokurent dokonuje czynności na piśmie⁴. Hipoteza art. 109⁹ KC obejmuje zatem oświadczenia woli składane przez prokurenta w formie pisemnej w ramach zawieranych przez niego umów lub jednostronnych czynności prawnych⁵.

Struktura art. 109⁹ KC jest złożona. Przejście do zasadniczego toku rozważań należy wobec tego poprzedzić zwróceniem uwagi na różne rodzaje i różny charakter obowiązków prokurenta wynikających z analizowanego przepisu.

Z jednej strony, ustawodawca statuuje obowiązek odnoszący się do sposobu złożenia przez prokurenta podpisu. Stosownie do dyspozycji art. 109⁹ KC, podpis ten powinny charakteryzować dwie podstawowe cechy: własnoręczność i zgodność z wzorem podpisu znajdującym się w aktach rejestrowych.

Z drugiej strony, w art. 109⁹ KC przewidziany jest obowiązek ujawnienia przez prokurenta charakteru, w którym występuje, czy to poprzez treść dokumentu, pod którym składa swój podpis, czy poprzez umieszczenie przy podpisie stosownego dopisku wskazującego na prokurę. W ten sposób, na gruncie przepisów regulujących prokurę, w wyraźny sposób dano wyraz ogólnie przyjętej zasadzie jawności przedstawicielstwa, zgodnie z którą skuteczność działania przedstawiciela zależy od ujawnienia, że działa on w cudzym imieniu. Warto przy tym zaznaczyć, że naruszenie tak rozumianej zasady jawności spowoduje, że czynność prawna wywoła skutki nie po stronie osoby reprezentowanej, a po stronie przedstawiciela.

Omawiany przepis ustanawia zatem dwa odrębne obowiązki prokurenta. Z tych względów, przy analizie ustawowych cech podpisu prokurenta można pominąć kwestię dopisku wskazującego na prokurę, bowiem służy on zasadniczo innym celom i – przede wszystkim – nie stanowi elementu podpisu.

Ustawowe cechy podpisu prokurenta

Jak wyżej wspomniano, art. 109⁹ KC nie znajdował odpo­wiednika w przepisach Kodeksu handlowego. Artykuł 65 § 3 KH stanowił jedynie, że do zgłoszenia prokurenta w rejestrze handlowym należy dołączyć skreślony wobec sądu albo uwierzytelniony notarialnie wzór podpisu prokurenta. Pomimo braku wyraźnej dyspozycji ustawowej w tym zakresie, za bezsporny w literaturze uznawano pogląd o obowiązku podpisywania się prokurenta zgodnie z wzorem podpisu⁶.

Aktualnie, wymogi stawiane podpisowi prokurenta są jednoznacznie określone przez kodeks cywilny. W świetle art. 109⁹ KC podpis prokurenta musi być, po pierwsze – własnoręczny, po drugie – zgodny z wzorem podpisu złożonym w aktach rejestrowych.

Gdy chodzi o cechę własnoręczności, to zgodnie z art. 78 § 1 KC jest ona przede wszystkim istotną przesłanką skuteczności podpisu, jako elementu zwykłej formy pisemnej. Pod tym względem formuła art. 109⁹ KC stanowi logiczną konsekwencję założenia, że przepis ten ma określać cechy podpisu prokurenta przy dokonywaniu czynności prawnych w formie pisemnej. Mówiąc inaczej, stawiany prokurentowi wymóg złożenia własnoręcznego podpisu nie jest niczym oryginalnym, gdy chodzi o kwestię zachowania formy pisemnej⁷. Podobnie, jak na gruncie art. 78 § 1 KC, tak i w wypadku prokurenta wymóg własnoręczności podpisu ma gwarantować jego autentyczność, przez zawarcie w podpisie indywidualnych i niepowtarzalnych cech jego pisma. Nie ulega także wątpliwości, że w obu przypadkach nie stanowi podpisu własnoręcznego tuszowy odcisk palca lub odbicie podpisu w postaci tzw. facsimile⁸.

Novum na gruncie polskiego ustawodawstwa jest natomiast określony w art. 109⁹ KC wymóg złożenia przez prokurenta podpisu zgodnie z wzorem znajdującym się w aktach rejestrowych. Trzeba bowiem zdać sobie sprawę z tego, że pomimo iż szereg przepisów prawa przewiduje wymóg składania wzorów podpisów w sądzie rejestrowym⁹, to – jak dotąd – żaden z nich nie statuował wprost obowiązku posługiwania się tym podpisem zgodnie ze złożonym wzorem¹⁰.

Wymóg złożenia w aktach rejestrowych wzoru podpisu prokurenta, wynika z ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym¹¹.

Zgodnie z art. [...]