Abstrakt
Implementowanie dyrektywy 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych1 wprowadziło do polskiego prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji szereg nowych rozwiązań, które – zgodnie z intencją prawodawcy wspólnotowego – zapewnić mają wysoki poziom ochrony konsumentów. Przejawem praktycznej realizacji tego zamierzenia jest posługiwanie się na gruncie dyrektywy zupełnie nowym pojęciem agresywnych praktyk handlowych. Jednakże ich konstrukcja prawna sprawia, że sądy Państw Członkowskich napotkają szereg trudności o charakterze interpretacyjnym. Niniejszy artykuł stanowi próbę zaprezentowania pojęcia prawnego agresywnych praktyk handlowych oraz przedstawienia problemów, które mogą pojawić się w postępowaniu przed polskimi sądami.
Agresywne praktyki handlowe w świetle rozwiązań dyrektywy 2005/29/WE
Agresywne praktyki handlowe są obok praktyk wprowadzających w błąd szczególnym przejawem nieuczciwych praktyk handlowych. W celu dokonania ich właściwej analizy niezbędne jest zatem w pierwszym rzędzie przyjrzenie się ogólnym regułom przyjętym przez dyrektywę oraz ustawie2 implementującej jej przepisy.
1. Akt o charakterze ramowym i zasada maksymalnej harmonizacji
Dotychczasowe dyrektywy wyznaczające wspólnotowe standardy ochrony konsumentów przed czynami nieuczciwej konkurencji oparte zostały na zasadzie minimalnej harmonizacji. Państwom Członkowskim przyznawano zatem możliwość zaostrzenia wymogów celem podniesienia standardów ochrony konsumentów. Dnia 2.10.2001 r. Komisja wydała Zieloną Księgę o ochronie konsumentów3. W dokumencie tym zasygnalizowano problem, że ze względu na fragmentaryczną regulację nieuczciwych praktyk handlowych na poziomie wspólnotowym dalszy rozwój prawodawstwa w tym zakresie może następować według jednego z dwóch modeli legislacyjnych. Pierwszym z nich jest tzw. podejście specyficzne (specific approach)4 zakładające dalszą harmonizację (co do zasady minimalną) poszczególnych sektorów prawa konsumenckiego i regulowanie nieuczciwych praktyk handlowych tylko w takim zakresie. Druga opcja tzw. podejście mieszane (mixed approach)5 przewiduje stworzenie tzw. dyrektywy ramowej (framework directive) regulującej wszystkie przejawy nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach przedsiębiorca – konsument. Wydaje się zatem, że Komisja dostrzegła słuszność prezentowanych wcześniej w doktrynie6 argumentów przemawiających za zasadnością stworzenia aktu ramowego.
Pod pojęciem „harmonizacja zupełna” bądź „maksymalna” należy rozumieć „szczegółowe i pełne unormowanie danej dziedziny, bez możliwości znacznego korzystania przez Państwa Członkowskie ze swobody implementacyjnej”7. Metoda ta jest bliska unifikacji, narzuca ona jednolite i wyczerpujące standardy. Dyrektywa 2005/29/WE nie rozstrzyga expressis verbis o takim modelu, jednakże ujmuje cele w sposób o tym przesądzający. W preambule dano wyraz temu, że w Państwach Członkowskich występują istotne prawne różnice8 w zakresie zwalczania nieuczciwych praktyk handlowych, które powodują niepewność9 wśród konsumentów oraz tworzą liczne bariery10.
| Z uwagi na powyższe „(…) przeszkody takie powinny zostać wyeliminowane. Można tego dokonać jedynie poprzez ustanowienie na poziomie Wspólnoty jednolitych zasad zapewniających wysoki poziom ochrony konsumentów oraz poprzez wyjaśnienie na poziomie Wspólnoty pewnych pojęć prawnych w takim zakresie, w jakim jest to konieczne dla właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz dla spełnienia wymogu pewności prawa”11. |
Z faktu przyjęcia harmonizacji zupełnej jako technicznego rozwiązania dla dyrektywy 2005/29/WE wynikają konsekwencje rzutujące na przebieg procesu jej wdrożenia do porządków prawnych Państw Członkowskich W doktrynie zaprezentowano pogląd12, że ze względu na charakter, cel oraz treść dyrektywy 2005/29/WE, nie można przyjąć innego rozwiązania, jak tylko jej wdrożenie bez żadnych zmian, czyli w praktyce implementacja oznaczałaby przetłumaczenie dyrektywy. Wnioski powyższe odnoszą się również do agresywnych praktyk handlowych, które pomimo że są zupełnie nowym pojęciem dla wspólnotowego prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji wyznaczyć mają jednolite standardy ochrony konsumentów w tym zakresie we wszystkich Państwach Członkowskich.
2. Ograniczenie zakresu zastosowania dyrektywy 2005/29/WE do stosunków pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem
Regulacje dyrektywy 2005/29/WE dotyczą wyłącznie stosunków pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami (tzw. busines-to-consumers; B2C). Ograniczenie to znajduje uzasadnienie w realizacji celów dyrektywy, do których należy wyeliminowanie barier dla funkcjonowania rynku wewnętrznego w postaci przepisów prawa krajowego w zakresie nieuczciwych praktyk handlowych oraz zapewnienie wysokiego wspólnego poziomu ochrony konsumentów. Naturalnie, nie da się zaprzeczyć twierdzeniu, że praktyka handlowa oddziaływując na określoną grupę uczestników rynku, dotyka jednocześnie w pewnym stopniu interesów pozostałych podmiotów. Odniesienie do sfery B2B ma zatem tylko pośredni charakter.
| Dyrektywa 2005/29/WE nie ingeruje w stosunki między przedsiębiorcami, co potwierdza jej preambuła stanowiąc, że: „Niniejsza dyrektywa nie obejmuje przepisów prawa krajowego ani nie wpływa na nie w zakresie, w jakim odnoszą się one do nieuczciwych praktyk handlowych szkodzących jedynie interesom gospodarczym konkurentów lub dotyczących transakcji między przedsiębiorcami; uwzględniając w pełni zasadę pomocniczości, Państwa Członkowskie, jeżeli tak postanowią, nadal będą mogły regulować takie praktyki, w zgodzie z prawem wspólnotowym”13. |
Prawodawca europejski sygnalizuje jednocześnie w preambule do dyrektywy, że akt ten zapewniając ochronę wyłącznie konsumentom, może pomijać niektóre przejawy nieuczciwych praktyk występujących na rynku.
| Wymownym w tym względzie jest pkt 8 in fine preambuły dyrektywy 2005/29/WE, zgodnie z którym: „Przyjmuje się, że istnieją inne praktyki handlowe, które, chociaż nie szkodzą konsumentom, mogą przynosić szkodę konkurentom i klientom będącym podmiotami gospodarczymi. Komisja powinna uważnie zbadać potrzebę działań wspólnotowych w dziedzinie nieuczciwej konkurencji, wykraczających poza zakres niniejszej dyrektywy i, o ile jest to konieczne, przedstawić wniosek dotyczący przyjęcia aktu prawnego obejmującego inne aspekty nieuczciwej konkurencji”. |
Reasumując stwierdzić należy, że agresywne praktyki handlowe implementowane do polskiego porządku prawnego dotyczyć będą jedynie stosunków na linii przedsiębiorca – konsument. Pojawiają się w związku z tym wątpliwości dwojakiego rodzaju: [...]