Abstrakt

Obowiązujące regulacje prawne precyzują granicę swobody kształtowania treści statutu spółki akcyjnej w sposób odpowiadający woli stron. W niniejszym artykule Autorzy wskazują, że wobec tego porozumienia akcjonariuszy (dopuszczalność zawierania których nie może budzić wątpliwości), ze względu na ich daleko posuniętą elastyczność oraz łatwość zawierania i modyfikacji, mogą być środkiem wypełniającym tę lukę. Stosowanie ich stwarza możliwość bardziej precyzyjnego określenia reguł współpracy w ramach spółki, w tym praw i obowiązków akcjonariuszy.

Wstęp

Zagadnienie dopuszczalności i zakresu porozumień akcjonariuszy było już przedmiotem opracowań w polskiej doktrynie¹. Sama dopuszczalność porozumień akcjonariuszy nie może budzić więcej wątpliwości – są one uznane w piśmiennictwie oraz stanowią powszechnie znaną praktykę w obrocie gospodarczym. Umowy akcjonariuszy są „osobowym substratem”² wprowadzanym do struktury spółki akcyjnej, często nieodzownym w przypadku średnich lub mniejszych korporacji, dla których osobiste powiązanie udziałowców może odgrywać istotną rolę w prowadzeniu działalności gospodarczej. Przedmiotem takich umów są najczęściej postanowienia dotyczące przyszłej treści statutu lub jego zmiany, obsady stanowisk w zarządzie i radzie nadzorczej, ograniczenia zbywalności akcji, czy też wykonywania prawa głosu na walnym zgromadzeniu³. Treść porozumienia akcjonariuszy może dotyczyć także ustanowienia określonego obowiązku lojalności, dla przykładu w formie zakazu konkurencji. Porozumienia akcjonariuszy wywołują skutek inter partes, co oznacza, że mają moc wiążącą jedynie wobec akcjonariuszy. Zaletą porozumień jest ich daleko posunięta elastyczność – łatwość zawierania oraz modyfikacji. Podstawowymi elementami charakteryzującymi porozumienia akcjonariuszy są:

• umowny charakter związania akcjonariuszy porozumieniem oraz brak jego zależności od ustawy czy statutu spółki;
• sposób wykonania praw akcjonariuszy (które – pomimo zawartego porozumienia – pozostają w dalszym ciągu im przypisane)⁴ jako przedmiot regulacji porozumień.

Potrzeba uzupełnienia kodeksowej regulacji spółki akcyjnej odnośnie do porozumień akcjonariuszy

Polska regulacja spółki akcyjnej, a w szczególności prawa związane z uczestnictwem w tej formie organizacyjno--prawnej, mają charakter stricte kapitałowy, co oznacza, że ukształtowanie praw i obowiązków następuje wyłącznie na podstawie czynnika finansowego. Taki model nie jest praktyczny dla mniejszych i średnich spółek, biorąc pod uwagę zasadę „ścisłości statutu” zawartą art. 304 § 3 i 4 KSH, która precyzuje granicę swobody kształtowania treści aktu założycielskiego spółki akcyjnej. Granice te są znacznie dalej posunięte niż w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością⁵. Dlatego porozumienie jako forma „uelastycznienia” sztywnej – wynikającej z zapisów ustawy – konstrukcji spółki będzie miało większe znaczenie w spółce akcyjnej niż w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Większość przedstawicieli doktryny jest zdania, że uczestnictwo akcjonariuszy w spółce akcyjnej nie prowadzi do powstania jakiegoś szczególnego obowiązku lojalności⁶. Z powyższego wynika m.in., że nie można mówić o obowiązku lojalności jednego akcjonariusza wobec drugiego. Instytucja „actio pro socio” w sensie roszczenia jednego akcjonariusza wobec pozostałych akcjonariuszy o wniesienie wkładów bądź wykonanie innych świadczeń na rzecz spółki nie jest dopuszczalna w strukturze spółki akcyjnej. Obowiązujące przepisy zakazują wprowadzenia do statutu spółki dodatkowych obowiązków dla akcjonariuszy, wykraczających poza obowiązek wpłaty na akcje (art. 329 § 1 KSH). Powyższe „luki” ustawowe wypełniane są treścią porozumień akcjonariuszy.

Dopuszczalność, treść i zakres porozumień akcjonariuszy

Dopuszczalność zawarcia porozumienia akcjonariuszy wynika z zasady swobody umów⁷. W praktyce umowy takie są od dawna uznane⁸. Usprawniają one działanie spółek akcyjnych. Brak dotychczasowej oceny porozumień akcjonariuszy w orzecznictwie nie może przekreślać ich istotnego znaczenia w ramach struktury spółki akcyjnej.

Akcjonariusze zawierający porozumienie zmierzają na ogół do stworzenia jednolitego porządku w ramach działalności spółki akcyjnej. Punktem odniesienia treści porozumień akcjonariuszy są przepisy statutu spółki akcyjnej oraz przepisy Kodeksu spółek handlowych. Strony porozumień kładą duży nacisk na poufność ich treści. W odróżnieniu od statutów spółek akcyjnych, porozumienia akcjonariuszy nie są dostępne do wglądu osobom trzecim. Regulują one konieczną treść, która z uwagi na ustawowe regulacje, nie może być przedmiotem zapisów statutu. W przypadku różnicy zdań lub powstania sporów, akcjonariusze decydują się rozwiązać je polubownie ⁹,¹⁰.

W porozumieniach akcjonariuszy mogą zostać uregulowane wzajemne prawa i obowiązki akcjonariuszy i tym samym ich osobiste zobowiązania wobec samej spółki. Do typowej treści umów akcjonariuszy należą m.in. sposób wykonywania prawa głosu, uprawnienia do nabycia nowo emitowanych akcji, prawa wykonywane w ramach Zarządu lub/i organu Rady Nadzorczej oraz obsadzenie ich stanowisk, obowiązek lojalności, zakaz konkurencji, prawa i obowiązki do wykonywania określonych świadczeń, dla przykładu w ramach członkostwa w zarządzie spółki, obowiązek dopłat, a nawet zobowiązanie akcjonariuszy do objęcia osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Powyższe rozważania nie mogą jednak prowadzić do wniosku, że nie istnieją żadne ograniczenia treści porozumień akcjonariuszy. Treść porozumień akcjonariuszy ograniczają  [...]