Abstrakt
Niniejsze opracowanie podejmuje problematykę postępowań odrębnych i ich wzajemnej relacji. W części I (MoP Nr 13) nakreślone zostało miejsce postępowań odrębnych w polskiej procedurze cywilnej, natomiast w części II przeanalizowana zostanie relacja między poszczególnymi postępowaniami odrębnymi, a także normy kolizyjne w ujęciu historycznym i obecnym.
Relacja poszczególnych postępowań odrębnych względem siebie
Przedstawienie pozycji, jaką zajmują w ramach procedury cywilnej poszczególne postępowania odrębne, generuje konieczność dalszych dywagacji dotyczących – tym razem – stosunku tychże postępowań względem siebie. Zadanie to (ukazanie wzajemnej relacji zachodzącej pomiędzy nimi) jest o tyle skomplikowane, że polski proces cywilny jest niejednolity, ponadto charakteryzuje go rozbudowana struktura omawianych swoistych procedur, co w konsekwencji powoduje, że zależność pomiędzy nimi jest niezwykle złożona. Obecność w procesie cywilnym tak znacznej liczby owych specyficznych postępowań, podyktowana jest nieustannie rosnącą złożonością stosunków prawnych, które zachodzą pomiędzy stronami oraz pokaźnym obciążeniem sądów sprawami charakteryzującymi się coraz to większym stopniem skomplikowania. Dlatego też zaistniała potrzeba rozróżnienia poszczególnych postępowań mając na uwadze specyfikę poszczególnych spraw (np. sprawy z zakresu prawa pracy, gospodarcze, sprawy o rozwód, o separację, o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka), charakter biorących w nim udział podmiotów (np. przedsiębiorcy, strony stosunku pracy, czy też strony stosunków rodzinnych), potrzebę szybkości postępowania (np. postępowania przyspieszone).
Wobec powyższego zachodzi konieczność – uzasadniona w szczególności względami praktyki – postawienia pytania o związki zachodzące pomiędzy tymi postępowaniami, w jakich relacjach do siebie pozostają, czy w odniesieniu do konkretnej sprawy cywilnej istnieje możliwość, a niekiedy nawet i konieczność, zastosowania przepisów normujących więcej niż jedno takie postępowanie.
Kolejny arcyważny problem dotyczy pierwszeństwa stosowania przepisów jednego postępowania nad przepisami innych, ponadto istotne jest, który przepis regulujący daną kwestię uznać jako „ważniejszy”, mający „pierwszeństwo” stosowania, dalej, czy można – szczególnie po wejściu w życie art. 50514 § 1 KPC1 – mówić o występowaniu szczególnego postępowania odrębnego (postępowanie uproszczone w sprawach z zakresu prawa pracy)2 – obok tych ogólnych?
Zagadnienie to jest na tyle ważne, że aż osiem z nich (oprócz nakazowego) to obligatoryjne, a ustawodawca nie wypowiedział się jednoznacznie (poza nielicznymi wyjątkami, które zostaną przedstawione w dalszej części niniejszego opracowania) w kwestii norm kolizyjnych ukazujących wzajemne powiązania pomiędzy tymi postępowaniami. Odpowiedź na pytanie o wzajemną relację swoistych postępowań z Tytułu VII Księgi I Części pierwszej KPC nie będzie jednoznaczna, gdyż zastosowanie swoistych przepisów jednego lub większej liczby postępowań zależy od charakteru dochodzonych w danym postępowaniu roszczeń, kręgu podmiotów, dla których zostało stworzone, a niekiedy stawianego im celu (jakim przykładowo w postępowaniu z zakresu prawa pracy jest ochrona pracownika, a z kolei w postępowaniu w sprawach gospodarczych szybkość i sprawność postępowania prowadząca do możliwie jak najmniejszego antagonizowania stron). Analizując problem relacji postępowań odrębnych należy mieć na uwadze, że wszelkie modyfikacje w stosunku do ogólnego procesu występują w różnych fazach postępowania rozpoznawczego.
| Tytułem przykładu można wskazać na postępowanie upominawcze, charakteryzujące się szczególnymi modyfikacjami jedynie w pierwszej jego fazie, w przeciwieństwie np. do postępowania nakazowego. Oznacza to, że mając na uwadze czynnik temporalny, w szczególnych przypadkach, sprawa, w której wprawdzie nie wydano nakazu zapłaty (w postępowaniu nakazowym), lecz nie zachodziły negatywne przesłanki do wydania upominawczego nakazu zapłaty, należąca przy tym do postępowania uproszczonego spełniała jednocześnie przesłanki sprawy gospodarczej. A zatem, w podanym przykładzie w trakcie trwania jednego procesu znajdą zastosowanie przepisy aż czterech procedur. |
Zdarza się bowiem, że regulacja jednego postępowania wyłącza zastosowanie przepisów innego. Niekiedy cel danego postępowania, jego charakter lub przedmiot sprawy, a także zasady nim rządzące sprawiają, że jakiekolwiek zachodzenie na siebie przepisów kilku postępowań odrębnych jest wykluczone.
Upraszczając nieco problematykę można sklasyfikować wszystkie występujące w polskiej procedurze postępowania odrębne w dwóch grupach. W pierwszej znajdą się tzw. autonomiczne, samodzielnie występujące postępowania odrębne, których relacja z innymi nie nastąpi na żadnym etapie postępowania. Mianowicie, ze względu na swój autonomiczny charakter nie mogą być łączone ze sobą, ani z innymi postępowania w sprawach małżeńskich oraz w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi. Dzieje się tak, gdyż [...]