Abstrakt
Problematyka statusu prawnego urządzeń wymienionych w art. 49 KC stała się aktualna w ostatnim czasie. Zarówno Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 8.3.2006 r.1, uporządkował dotychczas głoszone poglądy dotyczące pozycji prawnej omawianych urządzeń, jak i Trybunał Konstytucyjny ocenił zgodność przepisu art. 49 KC z Konstytucją2. Dodatkowym impulsem do rozważań jest ustawa z 30.5.2008 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw3, która przynajmniej w założeniu ma „jednoznacznie określić status prawny urządzeń przesyłowych”4. Wprowadzenie zmian dotyczących urządzeń przesyłowych jest konieczne z uwagi na fakt, że nadal obowiązujący od wejścia w życie Kodeksu cywilnego art. 49 KC w niezmienionym brzmieniu, wymaga dostosowania do przemian ustrojowych oraz społeczno-gospodarczych, które nastąpiły w Polsce.
Wprowadzenie
Potrzeba zajęcia się powyższą problematyką jest uzasadniona nie tylko rozbieżnościami poglądów w doktrynie i orzecznictwie, ale także szeregiem problemów praktycznych, rodzących się na gruncie omawianej regulacji, a które mają istotne znaczenie dla praktyki gospodarczej i podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa dostarczające lub odprowadzające wodę, parę, gaz, prąd elektryczny oraz inne podobne przedsiębiorstwa. Do niedawna wykładnia art. 49 KC obarczona była zaszłościami historycznymi, które prowadziły do uznania za właściciela urządzeń wymienionych w art. 49 KC osobę prowadzącą wyżej wskazane przedsiębiorstwo5. Obecnie w judykaturze dominuje kierunek przeciwny, do którego będzie się odwoływał niniejszy artykuł. Poza zakresem opracowania jest ocena już powstałej sytuacji przedsiębiorstw, w skład których wchodzą urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, położone na gruntach, co do których podmioty prowadzące przedsiębiorstwo nie uregulowały tytułu prawnego6.
Treść art. 49 KC
Większość urządzeń, które służą do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne7 znajdują się na nieruchomościach, które nie są własnością przedsiębiorstw, które dostarczają te media. Dodatkowo zwykle urządzenia te są w sposób trwały związane z nieruchomością, dlatego też prima facie powinien mieć zastosowanie art. 191 KC. Wynika z niego, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się częścią składową.
| W doktrynie wskazuje się, że przyjęcie takiego rozwiązania, a zatem uznanie, iż zastosowanie ma art. 191 KC „praktycznie uniemożliwiałoby wykonywanie statutowej działalności przedsiębiorstwa przesyłowego”8, co z kolei stanowiło uzasadnienie wprowadzenia regulacji zawartej w art. 49 KC jako wyjątku od zasady superficies solo cedit. |
Pojawia się jednak pytanie, czy art. 49 KC w istocie służy usprawnieniu działania przedsiębiorstwa i stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 191 KC, przesądzając tym samym kwestie własnościowe urządzeń służących do dostawy mediów.
Zgodnie z nadal obowiązującym brzmieniem art. 49 KC, urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie są częścią składową gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu. Kodeks cywilny nie precyzuje bliżej pojęcia urządzenia, w związku z tym należy poszukiwać jego definicji w innych ustawach, w tym przede wszystkim w ustawie z 10.4.1997 r. – Prawo energetyczne9. W ustawie tej pojawia się nie tylko definicja pojęcia „urządzenie”, ale również terminów „instalacja” i „sieć” (zob. art. 3 pkt 9, 10 i 11 PrEnerg). Urządzeniem jest urządzenie techniczne stosowane w procesach energetycznych. Instalacją są urządzenia z układami połączeń między nimi, zaś siecią połączone ze sobą i współpracujące instalacje10. Urządzeniem wskazanym w art. 49 KC będzie zatem każde urządzenie techniczne, które służy do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego i innych mediów. Warto wskazać, że definicje zawarte w ustawach szczególnych nie wyczerpują treści pojęcia urządzenia, o którym mowa w art. 49 KC, a ich rola polega na tym, że w razie wątpliwości mogą stanowić wskazówkę interpretacyjną11.
| Dodać należy, że pojęcie „urządzenia służącego do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne” inaczej zwanego „urządzeniem przesyłowym” nie obejmuje swym zakresem przyłączy, które stanowią odcinek przewodu łączącego sieć przedsiębiorstwa dostarczającego media z wewnętrzną instalacją odbiorcy12. W art. 49 KC chodzi jedynie o doprowadzenie mediów do, lub względnie od, instalacji wewnętrznej odbiorcy. Nieuzasadnione, a wręcz absurdalne byłoby rozszerzanie omawianego pojęcia na elementy wewnętrznej instalacji odbiorcy takie jak np. grzejniki czy inne podobne urządzenia, które przecież w istocie służą także do doprowadzania mediów13. W związku z tym należy uznać, że przyłącza stanowią część składową nieruchomości odbiorcy. Na nieruchomości, do której dostarczane są media dochodzi do rozgraniczenia sieci przedsiębiorstwa i przyłączy14. |
Wejście urządzenia w skład przedsiębiorstwa lub zakładu jest kwestią faktu15, a dochodzi do niego z chwilą przyłączenia urządzenia do sieci, która należy do przedsiębiorstwa lub zakładu. W konsekwencji urządzenie przestaje być częścią składową nieruchomości i staje się częścią składową przedsiębiorstwa lub zakładu, co nie wpływa jednak na kwestie własnościowe16. Warto podkreślić, że urządzenie przestaje być częścią składową nieruchomości, o ile zostały spełnione dwie przesłanki, a mianowicie istnieje relacja, która łączy to urządzenie z przedsiębiorstwem i urządzenie to służy w chwili dokonywania oceny jego statusu prawnego dostarczaniu mediów. Jeśli doszłoby do trwałego zaprzestania eksploatacji tego urządzenia, nie będzie ono objęte zakresem art. 49 KC17.
Artykuł 49 KC wyznacza zatem w czasie moment, gdy dochodzi do transformacji, która polega na pozbawieniu przedmiotu statusu części składowej nieruchomości i nadaniu statusu części składowej przedsiębiorstwa lub zakładu18. Nie chodzi jednak przy tym o część składową w znaczeniu, jakie wynika z art. 47 KC, co może uzasadniać posługiwanie się np. określeniem, że urządzenie jest „składnikiem mienia określonego przedsiębiorstwa”19. Urządzenie do dostawy mediów przestając być częścią składową, staje się rzeczą ruchomą20. Omawiany przepis wyznacza granicę stosowania zasady superficies solo cedit21. Istotnym zagadnieniem jest to, czy owa przemiana oznacza zmianę właściciela rzeczy. Innymi słowy, czy art. 49 KC stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 191 KC, czy też zakres zastosowania każdego z przepisów jest odmienny.
Wydaje się, że prawidłowe jest stanowisko [...]