Abstrakt

Niniejszy artykuł stanowi kolejny głos w doktrynie na temat spornej kwestii legitymacji byłych członków organów spółek do zaskarżania uchwał ich zgromadzeń oraz charakteru wyroku sądu stwierdzającego taką nieważność.

Wstęp

Podmioty uprawnione do wytoczenia powództwa o uchylenie lub o stwierdzenie nieważności uchwały zostały wymienione w art. 250 i 422 § 2 KSH. Powszechnie przyjmuje się, że wyliczenie to ma charakter numerus clausus¹. Co więcej, przepisy mają charakter kogentny i umowa spółki nie może zmodyfikować ich treści.

W powołanych przepisach wymieniono te organy spółki, którym przysługuje legitymacja czynna (legitymacja bierna przysługuje spółce) do zaskarżenia uchwały zgromadzenia wspólników. Są to:

• zarząd,
• rada nadzorcza,
• komisja rewizyjna (tylko spółka z o.o.) oraz
• poszczególni ich członkowie.

Wskazanym podmiotom przysługuje prawo do wytoczenia powództwa bez konieczności spełniania dodatkowych przesłanek wymienionych w kolejnych punktach art. 250 i 422 § 2 KSH. W szczególności stwierdzenie to ma znaczenie dla wspólników, którzy są jednocześnie członkami wymienionych organów, albowiem źródłem ich legitymacji jest jedynie sam fakt zasiadania w danym organie. Nie dotyczą więc ich ograniczenia wymienione w art. 250 pkt 2-5 i art. 422 § 2 pkt 2-4 KSH².

Zasady wytaczania przez zarząd powództwa przeciwko spółce

Z pozoru jednoznaczna norma w doktrynie budzi poważne spory. Rozbieżności pojawiają się już w momencie rozpatrywania zasad, w oparciu o które zarząd ma wytoczyć powództwo przeciw spółce. A. Lesiak uważa, że reguły wskazane w art. 205 KSH (art. 373 KSH), a więc odnoszące się do ogólnej reprezentacji spółki przez zarząd, nie będą mogły być zastosowane w sytuacji, w której organ ten miałby być powodem w sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały. Co więcej, zdaniem Autora przepisy KSH w ogóle nie normują wskazanego problemu. Jeżeli zaś przyjąć, że kwestia ta nie zostanie uregulowana w umowie spółki, to wszyscy członkowie organu są zobowiązani wystąpić z powództwem łącznie. Autor jednakże nie wyklucza możliwości, aby jednemu lub niektórym podmiotom zasiadającym w zarządzie zostało udzielone pełnomocnictwo przez pozostałe osoby³. W instytucję tę wątpi jednakże J. Namitkiewicz. Uważa on, że członkowie organu mogą się znaleźć w różnych „obozach”, tzn. jedni będą za utrzymaniem uchwały w mocy, a inni przeciw. W takim wypadku może powstać sytuacja patowa i nie będzie możliwe wyznaczenie pełnomocnika⁴.

Jak się wydaje, słusznie zauważa A. Kidyba, który twierdzi, że występowanie przez organ z powództwem skierowanym przeciw spółce, powinno odbywać się zgodnie z zasadami reprezentacji spółki przez zarząd, które są uregulowane w umowie spółki lub też zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów prawa (art. 205 KSH). W przypadku zaś rady nadzorczej (a w spółce z o.o. także komisji rewizyjnej) podstawą ich działania jest ich regulamin. Sam fakt wystąpienia z powództwem powinien być poprzedzony uchwałą organu⁵.

Legitymacja byłego członka organu spółki do wytoczenia powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały, charakter wyroku stwierdzającego nieważność uchwały

Wątpliwości doktryny wywołuje jednakże próba wyjaśnienia czy powództwa o uchylenie lub o stwierdzenie nieważności uchwał mogą wytoczyć aktualni, czy także byli członkowie zarządu lub rady nadzorczej (w sp. z o.o. także komisji rewizyjnej). Część przedstawicieli doktryny uważa, że literalna wykładnia tego przepisu nie pozostawia żadnych wątpliwości, że tylko aktualni członkowie wskazanych organów mogą wytoczyć przedmiotowe powództwo. Inni autorzy wysuwają twierdzenia, że prawo zaskarżenia uchwały należy także przyznać osobom niepiastującym już funkcji we władzach spółki.

1. Legitymacja nie przysługuje byłym członkom zarządu/rady nadzorczej

Zwolennikiem pierwszego poglądu jest Z. Kwaśniewski, który wskazuje, że de lege lata odwołani członkowie zarządu lub rady nadzorczej nie mają prawa do wytoczenia powództwa o uchylenie lub o stwierdzenie nieważności uchwały. Stanowisko to uzasadnia tym, że wymienienie podmiotów w art. 250 pkt 1 i art. 422 § 2 pkt 1 KSH ma charakter numerus clausus. W związku z tym, nie jest możliwe dokonywanie wykładni rozszerzającej tego zamkniętego katalogu, nawet gdyby: „względy wykładni celowościowej miały ewentualnie przemawiać za takim zachowaniem”⁶.

Podobny pogląd prezentuje J.P. Naworski podnosząc, że literalne brzmienie analizowanego przepisu, a zwłaszcza odwołanie się do wykładni gramatycznej, nie pozostawia wątpliwości, że prawo legitymacji czynnej mają tylko urzędujący członkowie organów. Jeżeli zaś nastąpiłoby wygaśnięcie mandatu danej osoby, jest to równoznaczne z utratą przez nią prawa do zaskarżenia uchwały. Nie ma przy tym żadnego znaczenia z jakiego powodu dany podmiot przestał pełnić funkcje we władzach spółki. Rozważany jest jeszcze jeden istotny aspekt, a mianowicie, kwestia utraty statusu członka zarządu, ale już po wytoczeniu przez niego powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały. Zdaniem powołanego autora, sytuacja jest równoznaczna z utratą legitymacji czynnej, co uzasadnia oddalenie powództwa⁷.

Również A. Lesiak uważa, że z chwilą odwołania członka zarządu z funkcji traci on legitymację do zaskarżenia uchwały, co skutkuje oddaleniem powództwa na każdym jego etapie (wyjątkiem jest jedynie spełnienie którejś z przesłanek wymienionych w kolejnych punktach art. 250 i 422 § 2 KSH)⁸.

Wprawdzie R. Czerniawski jest zdania, że każda osoba zasiadająca w organach spółki jest uprawniona do zaskarżenia uchwały, to jednak precyzuje, iż skorzystać z tego prawa może tylko ta, która sprawuje tę funkcję w chwili wytaczania powództwa. Natomiast utrata członkostwa w organie po zaskarżeniu uchwały, jest już bez znaczenia⁹. Stanowisko to wydaje się słuszne albowiem przyjęcie odmiennego poglądu mogłoby prowadzić do sytuacji, w której członkowie zarządu, którzy zaskarżyli uchwałę, mogliby zostać odwołani.

Interesujące zapatrywanie na przedmiotowe zagadnienie przedstawia [...]