Abstrakt
Tytułowe postępowanie o zwrot przedmiotu z depozytu sądowego wraz z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 18.10.2006 r. o likwidacji niepodjętych depozytów1 zostało formalnie zrównane z innymi rodzajami postępowań depozytowych. Nowa regulacja doczekała się już pierwszych opracowań2. Wiele kwestii budzi jednak nadal wątpliwości i wymaga dodatkowego omówienia, czemu służy niniejszy artykuł. Poniżej prezentujemy jego drugą część (cz. I – MoP Nr 10/2008), która poświęcona jest dalszym rozważaniom związanym z zagadnieniami materialnoprawnymi – odbiorem przedmiotu w przypadku depozytów zabezpieczających. W cz. III (MoP Nr 12/2008) przeanalizowane zostaną kwestie formalnoprawne zwrotu przedmiotu z depozytu sądowego.
Odebranie przedmiotu w przypadku depozytów zabezpieczających
1. Stosunek prawny powstały w wyniku zdeponowania pieniędzy lub rzeczy
Celem zabezpieczenia jest zapewnienie realizacji już istniejącego lub przyszłego roszczenia za pomocą czynności prawnej. kodeks cywilny poza ogólnym sformułowaniem, że ilekroć ustawa przewiduje obowiązek zabezpieczenia, zabezpieczenie powinno nastąpić przez złożenie pieniędzy do depozytu sądowego, nie mówi nic o skutkach prawnych tej czynności, w tym nie wypowiada się na temat możliwości odebrania przedmiotu przez dłużnika.
| Warto w tym miejscu przypomnieć, że w art. 2116 § 1 Kodeksu zobowiązań określono, że w sytuacji, gdy zabezpieczenie nastąpiło przez złożenie pieniędzy lub papierów wartościowych do depozytu sądowego, uprawniony do zabezpieczenia uzyskuje na nich ustawowe prawo zastawu. Obecnie takiego zapisu ustawowego nie ma. |
Wspomnieć można, że na skutek złożenia pieniędzy do depozytu sądowego powstaje stosunek prawny o cechach depozytu nieprawidłowego3. Pamiętać należy, że zgodnie z art. 844 KC składający może w każdym czasie żądać zwrotu rzeczy oddanej na przechowanie4. Pokaźna grupa depozytów to depozyty zabezpieczające, gdzie ich istota polega na tym, by podmiot składający nie mógł odebrać przedmiotu, gdyż służyć ma on zabezpieczeniu roszczeń innego podmiotu.
W doktrynie na gruncie art. 364 KC można wyróżnić dwie grupy poglądów dotyczące stosunku prawnego powstałego w wyniku zdeponowania przedmiotu.
| M. Safjan, A. Rembieliński, F. Błahuta ogólnie wskazują, że składający zabezpieczenie nie może nim dysponować bez zgody osoby, na rzecz której zostało ono dokonane5. Konstrukcję prawną zbliżoną do uregulowania z KZ przedstawił A. Ohanowicz, który pisze, że pieniądze złożone do depozytu sądowego przejdą na własność Skarbu Państwa, a deponent będzie mieć roszczenie o ich zwrot. Na tej wierzytelności zostaje ustanowiony zastaw na rzecz wierzyciela (art. 327 i n. KC) i w ten sposób dłużnik, czyli deponent nie może już bez zgody wierzyciela, tj. zastawnika wierzytelnością tą rozporządzać (art. 333 KC), a w razie nadejścia terminu płatności roszczenia zdeponowana suma posłuży na jego zaspokojenie6. Podobne stanowisko zajmuje T. Wiśniewski, który podkreśla problem zachowania celu i sensu zabezpieczenia7. |
W omawianej grupie depozytów sądowych złożenie przedmiotu zmierza do zabezpieczenia realizacji już istniejącego lub przyszłego roszczenia w ten sposób, że gwarancją zaspokojenia jest przechowywany przedmiot, za który odpowiedzialność – na podstawie ustawy – ponosi Skarb Państwa.
Konieczne jest przypomnienie, że zgodnie z art. 307 § 1 KC do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Jednocześnie – wyjątkowo – prawo zastawu powstaje ex lege na mocy szczególnego przepisu ustawy8. Jak zostało zaznaczone, obecnie w KC brak jest przepisu analogicznego do art. 2116 KZ.
Powstaje więc pytanie, czy przypadki, do których odnosi się art. 364 KC, pozwalają na stwierdzenie, że między deponentem a osobą, dla zabezpieczenia której, depozyt zostaje ustanowiony, dochodzi do zawarcia umowy zastawu. Należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Twierdzenie powyższe znajduje uzasadnienie w [...]