Abstrakt
W niniejszym artykule Autor przedstawia propozycje rozstrzygnięcia wątpliwości powstałych na tle zagadnienia objęcia lub nieobjęcia udziału (jego części) w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego następującego poprzez podwyższenie wartości nominalnej istniejących udziałów. Autor omawia istotę podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o., a także wątpliwości związane z interpretacją art. 258 § 2 KSH na tle brzmienia tego przepisu przed i po nowelizacji KSH z 12.12.2003 r. Prezentuje też cztery możliwe koncepcje interpretacyjne: wykładni derogacyjnej, objęcia części udziałów, objęcia nowego udziału, zgody wspólnika na zmianę zakresu prawa udziałowego i towarzyszących mu obowiązków.
Istota podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o.
Określenie wysokości kapitału zakładowego stanowi element obligatoryjny umowy spółki z o.o. (art. 157 § 1 pkt 3 KSH)1. Powyższe ustalenie jest wystarczające dla sformułowania wniosku, że podwyższenie kapitału zakładowego, w tym poprzez podwyższenie wartości istniejących udziałów, stanowi zmianę umowy spółki2 zarówno w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego „przez zmianę umowy spółki”, jak i w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego „na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki”. Ponadto, podwyższenie kapitału zakładowego spółki z o.o. stanowi szczególną zmianę umowy spółki, gdyż dotyczy ona elementu przedmiotowo istotnego i – co już wzmiankowano – obligatoryjnego3.
| Myląca jest zatem sugestia, wynikająca z art. 257 § 1 KSH, że podwyższenie kapitału zakładowego „na mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki” stanowi podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki4. Nieprzypadkowo przeto obydwie procedury podwyższenia kapitału zakładowego zostały uregulowane w rozdziale Kodeksu spółek handlowych zatytułowanym „Zmiana umowy spółki”. Również zgłoszenie podwyższenia kapitału zakładowego do Krajowego Rejestru Sądowego dokonywane jest na formularzu KRS-Z3 zarówno w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego „na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki”, jak i dokonywanego w trybie „zmiany umowy spółki”5. |
Odrębnym zagadnieniem jest odpowiedź na pytanie czy do zmiany umowy spółki polegającej na podwyższeniu kapitału zakładowego przez podwyższenie wartości istniejących udziałów dochodzi na skutek samego podjęcia uchwały wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego i wpisu podwyższenia do rejestru, czy też na skutek podjęcia uchwały wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego, złożenia przez wspólników oświadczeń o objęciu „podwyższenia wartości istniejących udziałów” i wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru. Oczywiste jest, że – poza przypadkiem określonym w art. 260 § 2 i 3 KSH – objęcie udziałów czy też, jak wskazuje ustawodawca, „podwyższenia wartości istniejących udziałów”, stanowi element konstytutywny zmiany umowy spółki polegającej na podwyższeniu kapitału zakładowego.
Nie jest natomiast wymagana forma aktu notarialnego dla uchwały wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego „na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki” (arg. a contrario ex art. 255 § 3 KSH), a także dla oświadczeń dotychczasowych wspólników o objęciu udziałów6, co różnicuje procedurę podwyższenia kapitału zakładowego „na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki” od podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o. „przez zmianę umowy spółki”. Ustalenie powyższe może być także traktowane jako odstępstwo od, wyrażonej w art. 77 Kodeksu cywilnego, zasady związku formalnego czynności następczych/zmieniających/uzupełniających w stosunku do czynności zmienianych/uzupełnianych.
W przypadkach określonych w art. 260 § 2 i 3 KSH objęcie udziałów/objęcie „podwyższenia wartości istniejących udziałów” nie jest dokonywane. Zastępuje je wola ustawodawcy wyrażona we wskazanych przepisach.
Wątpliwości interpretacyjne na tle art. 258 § 2 KSH
Zgodnie z pierwotnym brzmieniem art. 258 § 2 KSH, oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału lub udziałów wymagało formy aktu notarialnego. Z powyższego wyprowadzano tezę, że skoro przy podwyższeniu kapitału zakładowego w drodze podwyższenia wartości nominalnej udziałów już istniejących nie dochodziło do utworzenia nowych udziałów, to brak było także ich objęcia7.
W obecnym brzmieniu art. 258 § 2 KSH stanowi, że oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału bądź udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości istniejącego udziału bądź udziałów wymaga formy aktu notarialnego.
| W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej8 wskazuje się, że: „w praktyce sądów rejestrowych niekiedy jest wymagane składanie oświadczeń o objęciu kapitału, w przypadku podwyższenia nominalnej wartości udziałów; projekt zmierza ku usankcjonowaniu i ujednoliceniu tej praktyki”9. |
Takie stanowisko sugeruje, że względy pragmatyczne, nie zaś konstrukcyjne, doprowadziły do zmiany art. 258 § 2 KSH10. W tym kontekście przywołana norma w zakresie, w jakim odnosi się ona do podwyższenia kapitału zakładowego w drodze podwyższenia wartości nominalnej istniejących udziałów, wymaga wykładni. W dalszych wywodach przedstawione zostaną cztery koncepcje rozstrzygnięcia problemu objęcia bądź braku objęcia udziału (czy też jego części) w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego następującego poprzez podwyższenie wartości nominalnej istniejących udziałów.
1. Koncepcja pierwsza – wykładnia derogacyjna
Skoro pod pojęciem udziału dostrzega się prawo podmiotowe11, obejmujące wiązkę uprawnień12 majątkowych13 wspólnika, to wskutek objęcia udziału, tj. jego pierwotnego nabycia14, prawo podmiotowe wchodzi do majątku osoby obejmującej ten udział.
| Na tle § 38 niemieckiego Kodeksu cywilnego15 również wskazuje się, że udział/członkostwo w organizacji o charakterze korporacyjnym jest prawem podmiotowym16. |
Jednocześnie z tym zdarzeniem [...]