Abstrakt
W dniu 13.1.1999 r. pretor Pinerolo zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (dalej jako: Trybunał) z pytaniem prawnym w dwóch kwestiach, które powstały na tle krajowego postępowania karnego. Sprawa ta została rozpatrzona przez Trybunał w 2002 r.1. Omawiane zagadnienie prawne powstało na tle ustalenia kosztów w postępowaniu karnym przeciw M. Arduino, a sporne w sprawie było zastosowanie taryfy opłat za czynności adwokackie2. Istniały bowiem wątpliwości, czy ustalenie taryfy opłat minimalnych i maksymalnych jest zgodne ze wspólnotowymi regułami konkurencji, w szczególności z art. 81 TWE, ustalającym zakaz porozumień ograniczających wolną konkurencję.
Postępowanie krajowe
Postępowanie główne, na tle którego powstało zagadnienie prawne wymagające interpretacji przez Trybunał, toczyło się we Włoszech i dotyczyło ustalenia wysokości opłat za czynności adwokackie.
1. Rola korporacji zawodowej w ustalaniu opłat za czynności radców prawnych
Podstawowym aktem prawnym dotyczącym profesji avvocati i procuratori we Włoszech jest dekret królewski Nr 1578 z 27.11.1933 r.3. Avvocati i procuratori są samozatrudnionymi podmiotami i reprezentują klientów w postępowaniach cywilnych, karnych i administracyjnych oraz udzielają porad prawnych w takich sprawach. W zasadzie działalność obejmująca reprezentację w postępowaniach sądowych oraz udzielanie porad prawnych jest we Włoszech objęta przymusem oraz monopolem adwokackim, czyli zastępstwo adwokackie jest obowiązkowe i zarezerwowane dla członków korporacji4. Consiglio Nazionale Forense (CNF – Krajowa Rada Adwokacka) podlega art. 52–55 dekretu królewskiego i składa się z członków korporacji po jednym dla każdego okręgu sądu apelacyjnego. Władze korporacji działają pod auspicjami włoskiego Ministra Sprawiedliwości.
Artykuł 57 dekretu królewskiego określa kryteria ustalania opłat za czynności avvocati i procuratori w postępowaniach cywilnych i karnych oraz prac wykonywanych poza sądem. Stawki te są, w odstępach dwuletnich, ustalane w drodze decyzji CNF. Decyzja ta wymaga akceptacji Ministra Sprawiedliwości w drodze dekretu ministerialnego. Minister akceptuje stawki po uprzednim ich zaopiniowaniu przez Comitato Interministeriale dei Prezzi (CIP – Międzyresortowy Komitet Cen) oraz Consiglio di Stato (Rada Stanu). Natomiast art. 58 dekretu królewskiego wskazuje, że kryteria ustalania opłat muszą odnosić się do wartości pieniężnej sporu, rodzaju sądu, przed którym toczy się postępowanie, a w sprawach karnych – również do czasu trwania postępowania. Odnośnie do każdej czynności procesowej ustala się minimalne i maksymalne stawki.
Zgodnie z art. 60 dekretu królewskiego, wysokość opłaty za czynności pełnomocnika zawodowego w danej sprawie, na podstawie stawek ustalonych w taryfie, ustala sąd orzekający w sprawie, mając na względzie powagę sprawy i liczbę występujących w niej kwestii prawnych. Sąd ma zatem obowiązek orzekać w ramach ustalonych taryf. Jednak w sprawach wyjątkowych, ze względu na szczególną wagę sporu oraz jeśli uzasadnia to nakład pracy, sąd może orzec stawki wyższe niż maksymalne. Natomiast w sprawach bardzo prostych sąd może ustalić koszty poniżej minimum. Jednak w obu przypadkach sąd jest zobowiązany uzasadnić swoją decyzję.
| Zatem zgodnie z dekretem królewskim, co dwa lata CNF przedstawia propozycję opłat za czynności członków korporacji. Ta propozycja, po zaopiniowaniu przez Radę Stanu oraz Międzyresortowy Komitet Cen, oraz po ewentualnych poprawkach, w formie dekretu Ministra Sprawiedliwości, określa minimalne i maksymalne stawki opłat za czynności radcowskie. Sądy orzekające w sprawie ustalają opłaty za takie czynności w ramach „widełek” ustalonych w ministerialnym dekrecie. |
2. Stan faktyczny w sprawie
Postępowanie główne to postępowanie karne przeciw M. Arduino, które zawisło przed pretorem z magistratu Pinerolo, na podstawie przepisów o ruchu drogowym5. M. Arduino wykonał bowiem manewr wyprzedzania na odcinku drogi, gdzie manewr taki był zakazany. W efekcie spowodował zderzenie z samochodem prowadzonym przez D. Dessi, który to zażądał odszkodowania. Pretor, ustalając koszty poniesione przez D. Dessi, które miał zwrócić M. Arduino, nie zastosował stawek opłat za czynności adwokackie określonych w ustawodawstwie włoskim, a konkretnie w dekrecie ministerialnym Nr 585/94. W wyniku zażalenia złożonego do sądu wyższego rzędu, sąd ten stwierdził, że niezastosowanie tych stawek było sprzeczne z prawem włoskim, i uchylił orzeczenie pretora w tym zakresie oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
| W przedmiotowym postępowaniu pretor rozpatrujący sprawę zasądził koszty od M. Arduino na rzecz D. Dessi. Jednak, pomimo że adwokat pana D. Dessi przedstawił zestawienie kosztów sporządzone na podstawie stawek opłat zawartych w dekrecie ministerialnym, pretor zasądził opłaty niższe niż minimalne, ustalone w krajowej taryfie. |
Pretor Pinerolo podniósł, że w prawie włoskim istnieją dwie, sprzeczne ze sobą, linie orzecznictwa odnośnie do problemu zastosowania taryf ustalających opłaty za czynności członków korporacji, zatwierdzone ministerialnym dekretem Nr 585/94. Sprzeczność dotyczy kwestii, czy ustalenie takiej taryfy jest zgodne z europejskim prawem konkurencji, w szczególności z art. 81 TWE.
Zgodnie z jedną linią orzeczniczą [...]