Abstrakt
Przedmiot poniższych rozważań koncentrować się będzie wokół wybranych odrębności postępowania w sprawach gospodarczych ze szczególnym uwzględnieniem nowych rozwiązań legislacyjnych wprowadzonych ustawą z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1. Należy zaznaczyć, że podejmowane w tym miejscu przemyślenia stanowią – w znacznej mierze – kontynuację problematyki dotyczącej postępowania w sprawach gospodarczych (Dział IVa Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC), w szczególności odrębności proceduralnych tegoż postępowania, stąd też szczegółowa charakterystyka tej procedury odrębnej uznana została w tym miejscu za niecelową. Zaprezentowanie kolejno poszczególnych odrębności proceduralnych postępowania w sprawach gospodarczych (we wcześniejszych numerach „Monitora Prawniczego”)2, chociaż uwzględniało propozycje nowych rozwiązań legislacyjnych przyjętych przez ustawodawcę w ZmKPCU06, to jednak nie pozwoliło na wyczerpujące wskazanie wszystkich zawartych w tej noweli zmian. W niniejszej części zostaną przedstawione zmiany w zakresie wprowadzenia do KPC pojęcia przedsiębiorcy oraz dotyczące właściwości miejscowej i rzeczowej sądów gospodarczych, likwidacji konstrukcji szczególnej zdolności sądowej, a także doprecyzowanie zakresu pojęcia sprawy gospodarczej.
Wprowadzenie
Z uwagi na fakt, że przedmiotem postępowania z Działu IVa są sprawy gospodarcze należy wskazać na – przewidziane w ZmKPCU06 – doprecyzowanie zakresu pojęcia sprawy gospodarczej z jednoczesnym zaznaczeniem, że zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego powstałego w zakresie prowadzonej uprzednio działalności gospodarczej nie wyłącza zastosowania przepisów dotyczących postępowania w sprawach gospodarczych, a także relacji postępowania w sprawach gospodarczych z innymi odrębnymi. Zaproponowane w tym zakresie nowe rozwiązania legislacyjne uosabiają drugi, postulowany przez ustawodawcę kierunek zmian, zmierzający do wprowadzenia rozwiązań klaryfikujących i porządkujących konstrukcje procesowe istniejące na obszarze procesu gospodarczego, a tym samym ograniczenia obszaru sporów i wątpliwości interpretacyjnych, wpływających negatywnie na sprawność całego postępowania. W dalszych uwagach poruszone zostaną przewidziane w ZmKPCU06 rozwiązania usprawniające postępowanie w sprawach gospodarczych, w szczególności, przyznające sądowi prawo ukarania grzywną strony lub jej pełnomocnika, która powołując się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności zamierza spowodować przewlekłość postępowania oraz wyłączające kompetencje sądów do badania z urzędu tzw. niewłaściwości usuwalnej, przedstawiające pierwszy kierunek zmian, polegający na wykreowaniu instytucji procesowych, w szczególności przez zmodyfikowanie i udoskonalenie instytucji już istniejących, które bezpośrednio zmierzają do przyspieszenia i usprawnienia toku procesu gospodarczego. Trzeci kierunek zmian dotyczy rozszerzenia kompetencji referendarza sądowego w zakresie czynności procesowych w postępowaniu cywilnym. Pozostałe przepisy nowelizujące mają wydźwięk czysto terminologiczny i techniczny, dostosowują brzmienie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego do unormowań funkcjonujących na gruncie innych ustaw, dokonują korekty pod względem gramatycznym i językowym obowiązujących obecnie unormowań. ZmKPCU06, co do zasady, ogranicza zaproponowane rozwiązania legislacyjne do przepisów zamieszczonych w Dziale IVa Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC. Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, że pewne kwestie mające istotny wpływ na przebieg postępowania odrębnego zamieszczone zostały wśród ogólnych przepisów dotyczących postępowania „zwykłego”, istnieje potrzeba uwzględnienia ich w niniejszych rozważaniach.
Dostosowanie pojęcia przedsiębiorcy do obecnego stanu prawnego
Mianem wielce oczekiwanej i pożądanej zmiany wprowadzonej przez ustawodawcę można określić dostosowanie pojęcia przedsiębiorcy zamieszczonego w KPC do funkcjonujących już blisko cztery lata w obecnym stanie prawnym definicji przedsiębiorcy w Kodeksie cywilnym i w ustawie - Prawo upadłościowe i naprawcze3. Jak wiadomo, dotychczasowe określenie przedsiębiorcy – zamieszczone w art. 4792 § 1 KPC (w brzmieniu przed 20.3.2007 r.) – nie zawierało definicji tego podmiotu (poza uznaniem expressis verbis banku za przedsiębiorcę), lecz odsyłało w tej kwestii do przepisów trzech innych ustaw. Z wymienionych w tym przepisie aktów normatywnych, największe znaczenie miały przepisy o działalności gospodarczej, przez które należało rozumieć obecnie obowiązującą ustawę o swobodzie działalności gospodarczej4.
Nie ulega wątpliwości, że wprowadzona w art. 4792 § 1 KPC na podstawie art. 1 pkt 16 ZmKPCU06 definicja przedsiębiorcy, nawiązuje bezpośrednio do definicji tegoż podmiotu zawartej w Kodeksie cywilnym (art. 431 KC) oraz tożsamej z nią definicji zawartej w Prawie upadłościowym i naprawczym (art. 5 ust. 2 i n.).
| Tytułem przypomnienia wypada zaznaczyć, że art. 4792 § 1 KPC (w brzmieniu przed 20.3.2007 r.) zawierał „specyficzną” definicję przedsiębiorcy, która odsyłała do SwobodaGospU. Zatem można byłoby wnioskować, że przedsiębiorcą w rozumieniu cytowanego przepisu procedury mógł być jedynie podmiot wymieniony w art. 4 ust. 1 SwobodaGospU. Jednakże z racji zamieszczenia w przepisie art. 4792 § 1 KPC zwrotu „w szczególności”, który wskazywał, że wykaz podmiotów, których można było wówczas uznać za przedsiębiorców jest otwarty, można było wnioskować, że w chwili pojawienia się nowej definicji przedsiębiorcy (pod warunkiem, że nie będzie ona na użytek własny ustawy) znajdzie ona zastosowanie na gruncie postępowania w sprawach gospodarczych. Sytuacja taka nastąpiła w momencie wejścia w życie art. 431 KC. Sformułowanie takiego wniosku „nie umniejszało” definicji z art. 4 ust. 1 SwobodaGospU, gdyż każdy podmiot uznany za przedsiębiorcę przez SwobodaGospU stawał się zarazem przedsiębiorcą w rozumieniu przepisu Kodeksu cywilnego. Analiza art. 4792 § 1 KPC jednoznacznie wykazywała, że rozwiązanie takie nie harmonizowało ze specyfiką stosunków materialnoprawnych, jakich realizacji miało służyć. Na fakt zdezaktualizowania się tegoż przepisu (bądź to ze względu na odesłanie do ustaw nieobowiązujących bądź mających marginalne znaczenie) zwracano uwagę w literaturze niejednokrotnie5. |
Polski ustawodawca nie pozostał obojętny na powyższe postulaty i postanowił dać kres niejasnościom, a zarazem zatwierdzić wypracowane w tej kwestii stanowisko. Świadczy o tym treść art. 4792 § 1 KPC (w brzmieniu nadanym przez ZmKPCU06). Zgodnie z tym przepisem, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Próbę dostosowania treści tego przepisu do obowiązującego stanu prawnego należy ocenić pozytywnie. Z chwilą wejścia w życie ZmKPCU06 znikają wszelkie wątpliwości co do tego, która z tak licznie funkcjonujących w polskim systemie prawnym definicji przedsiębiorcy, obowiązuje na gruncie KPC. Literalne brzmienie art. 4792 § 1 KPC jednoznacznie sankcjonuje dotychczasowe przekonanie, że stroną postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych jest przedsiębiorca w rozumieniu definicji cywilnoprawnej. Zastanawiać może jedynie fakt niezamieszczenia w KPC odesłania do art. 431 KC, lecz dodanie kolejnej już definicji przedsiębiorcy, która jest odzwierciedleniem tej z Kodeksu cywilnego, jak i tej z ustawy - Prawa upadłościowego i naprawczego.
Zmiany dotyczące właściwości rzeczowej i miejscowej sądów gospodarczych wraz z wyłączeniem kompetencji sądów do badania z urzędu właściwości miejscowej usuwalnej
Sprawy gospodarcze6, ze względu na swoją specyfikę, zostały skierowane do rozpoznawania przez – wyspecjalizowane jednostki organizacyjne sądów powszechnych – wydziały gospodarcze. Z racji charakteru powierzonych im spraw, zasady działania sądów gospodarczych oraz zakres ich kompetencji odbiegają nieco od unormowań dotyczących zwykłych wydziałów cywilnych.
Przez właściwość sądu należy rozumieć zakres spraw przekazanych mu do rozpoznania i rozstrzygnięcia w postępowaniu cywilnym7. Inaczej mówiąc, to rozgraniczenie kompetencji poszczególnych sądów wymaga, z jednej strony, określenia, jakie sprawy mają być rozpoznawane i jakie czynności dokonywane przez sądy różnego rzędu (rejonowe, okręgowe, apelacyjne i Sąd Najwyższy), z drugiej zaś, oznaczenia zasad podziału spraw i czynności między sądami równorzędnymi8.
Rozgraniczenie zakresu kompetencji sądów opierać się może na [...]