Abstrakt

Ustawa z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego¹ stanowi kolejny etap przebudowy postępowania cywilnego. Zmiany wprowadzone tą ustawą dotyczyły przede wszystkim postępowania w sprawach gospodarczych. Jednocześnie wprowadzono modyfikacje i uzupełnienia w przepisach, które w ostatnich latach były nowelizowane, usuwając niektóre niedostatki jakie ujawniły się w praktyce. Ponadto wprowadzono nowe rozwiązania, które służyć mają usprawnieniu postępowania cywilnego.

Właściwość sądu

1. Właściwość rzeczowa sądu okręgowego

W przepisie art. 17 § 1 pkt 4 KPC zamieszczono wzmiankę o tym, że sąd okręgowy jest właściwy rzeczowo w postępowaniu w sprawach gospodarczych, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa sto tysięcy złotych. Zmiana ta ma charakter redakcyjny i wiąże się z uchyleniem przepisu art. 479³ KPC, w którym dotychczas zamieszczona była ta regulacja.

Ustawodawca rozszerzył też właściwość rzeczową sądów okręgowych włączając do niej sprawy o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną i sprawy o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji (art. 17 § 1 pkt 4¹ i 4² KPC). Wszystkie sprawy wynikające z zaskarżenia uchwał organów tych jednostek (w tym zwłaszcza przez zgromadzenia wspólników spółek kapitałowych, przez walne zgromadzenia spół­dzielni oraz uchwał wspólnot mieszkaniowych) podlegają więc rozpoznaniu przez sąd okręgowy niezależnie od tego, czy mają one charakter majątkowy, czy niemajątkowy². Również w sprawach o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji dla określenia właściwości rzeczowej nie ma znaczenia to, czy powód dochodzi roszczeń majątkowych, czy niemajątkowych³.

2. Badanie niewłaściwości miejscowej usuwalnej

Ważnym rozwiązaniem dla praktyki jest wprowadzenie do treści art. 202 KPC zd. 2, według którego, sąd przed doręczeniem opisu pozwu nie bada niewłaściwości usuwalnej (czyli takiej, którą można usunąć w drodze umowy prorogacyjnej). Przepis ten nie odnosi się do badania właściwości wyłącznej i umownej. Jeżeli strona powodowa wniosła pozew przed sąd, który nie jest właściwy miejscowo – a dla danej sprawy ustawa nie przewiduje właściwości wyłącznej i brak jest umowy prorogacyjnej – to przekazanie sprawy sądowi właściwemu miejscowo jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy strona pozwana zgłosi zarzut niewłaściwości sądu. Zarzut ten pozwany musi zgłosić i należycie uzasadnić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy⁴. W zakresie wymagań, którym musi odpowiadać zarzut stan prawny nie uległ zmianie. Pomimo, że przepis art. 202 KPC w dotychczasowym brzmieniu ograniczał badanie niewłaściwości miejscowej usuwalnej, to jednak w orzecznictwie przyjęto pogląd, że ograniczenie to nie ma zastosowania przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu⁵. Z tego względu dopuszczano możliwość przekazania sprawy według właściwości w stadium wstępnego badania sprawy. Zmianę polegającą na wprowadzeniu zdania drugiego do tego przepisu należy ocenić jako pozytywną, gdyż wzmacnia ona kontradyktoryjność w procesie cywilnym. Bezczynność strony pozwanej lub jej opieszałość w zgłoszeniu zarzutu⁶ powoduje, że sprawę rozpozna sąd, do którego sprawa została wniesiona przez powoda⁷.

Kompetencje referendarza

W wyniku poprzednio dokonanych zmian – w tym zwłaszcza dokonanych ustawą z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - wprowadzono regulacje dotyczące czynności referendarza w postępowaniu cywilnym. Ustawodawca sukcesywnie zmierza do rozszerzenia kompetencji referendarzy poprzez powierzenie im do rozpoznania spraw błahych oraz niektórych kwestii wpadkowych. Unormowania wprowadzone ustawą z 16.11.2006 r. stanowią – co do zasady – kontynuację tej tendencji. Niektóre z nich mają charakter porządkujący, a ich wprowadzenie było podyktowane wątpliwościami jakie pojawiły się w praktyce po wejściu w życie wcześniejszych nowelizacji.

1. Koszty sądowe

W przepisie art. 108¹ KPC wskazano, że jeżeli w toku postępowania sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu, postanowienie w tym przedmiocie wydaje na posiedzeniu niejawnym sąd, przed którym sprawa toczyła się w I instancji. Dotychczas przepis ten upoważniał również referendarza sądowego do wydania postanowienia w tym przedmiocie. Wyeliminowanie takiej możliwości podyktowane było trzema względami. Po pierwsze, referendarze mieli w ten sposób przyznaną zbyt szeroką kompetencję do uzupełniania orzeczeń sądów (w tym wyroków), po drugie – postanowienie referendarza o obowiązku poniesienia kosztów nie podlegało kontroli sądu odwoławczego z uwagi na szczególną konstrukcję skargi na tę czynność (art. 398²³ § 2 KPC); po trzecie – istniała dysharmonia pomiędzy komentowanym przepisem a przepisem art. 108, który rozstrzyganie o zasadzie poniesienia kosztów procesu pozostawia do decyzji sądu⁸.

2. Kontrola pism procesowych

Podobnemu celowi służy wprowadzenie przepisu art. 130⁵ KPC, który stanowi, że w wypadkach, o których mowa w art. 130-130⁴, zarządzenia może wydać także referendarz sądowy. W postępowaniu w sprawach gospodarczych odpowiednikiem tego przepisu jest art. 479^8a § 6 KPC, który dopuszcza możliwość wydawania przez referendarzy zarządzeń w przedmiocie zwrotu pisma procesowego.

3. Postępowanie rejestrowe

Istotna zmiana w zakresie kompetencji referendarzy dotyczy postępowań rejestrowych. W art. 509¹ § 2 KPC usunięto bowiem zd. 2, w którym ustawodawca wykluczał możliwość wydawania przez referendarzy postanowień zarządzających pierwszy wpis spółek akcyjnych oraz dokonywanie wpisu zmian w statucie tych spółek. Rozwiązanie to uzasadniano wagą tych czynności i doniosłością skutków oraz brakiem kwalifikacji referendarzy sądowych do ich dokonywania¹⁰. Usunięcie tego ograniczenia uzasadnione jest tym, że przedmiotowe decyzje referendarzy podlegają zaskarżeniu skargą, w wyniku czego sprawa jest rozpoznawana przez sąd I instancji.

4. Postępowanie klauzulowe

Znacznie rozszerzono również uprawnienia referendarzy sądowych w postępowaniu klauzulowym. Dotych-czas referendarze byli uprawnieni do nadawania klauzuli wykonalności tylko tym orzeczeniom, które były przez nich wydawane, za wyjątkiem nakazów zapłaty¹¹. Obecnie – w myśl art. 781 § 1¹ KPC – referendarz sądowy może nadać klauzulę wykonalności następującym tytułom egzekucyjnym:

• orzeczeniu sądowemu (prawomocnemu lub podlegającemu natychmiastowemu wykonaniu);
• ugodzie zawartej przed sądem;
• orzeczeniu referendarza (prawomocnemu lub podlegającemu natychmiastowemu wykonaniu);
• innym orzeczeniom, ugodom i aktom, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;
• aktom notarialnym, które – stosownie do art. 777 § 1 pkt 4-6 i § 2 KPC – stanowią tytuły egzekucyjne.

Uprawnienia referendarza nie obejmują jednak nadania klauzuli wykonalności na podstawie art. 778¹ KPC (przeciwko wspólnikowi handlowej spółki osobowej), art. 787 i 787¹ KPC (przeciwko małżonkowi dłużnika) oraz art. 788 KPC (przeciwko lub na rzecz następcy prawnego). Za­pewne ustawodawcy chodziło o wyłączenie z zakresu kompetencji referendarzy tych spraw, w których klauzula wykonalności ma charakter konstytutywny¹². Wyłączeniem tym – z nieznanych powodów – nie objęto nadania klauzuli na rzecz lub przeciwko nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 789 KPC). Te same racje, które przemawiają za wyłączeniem spraw o nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 KPC przemawiają za wyłączeniem możliwości nadawania przez referendarzy klauzuli wykonalności na podstawie art. 789 KPC.

Postanowienie referendarza w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności podlega zaskarżeniu skargą. Wnie­sienie skargi na takie postanowienie nie powoduje utraty jego mocy (art. 398²² § 2 KPC). Ta wyjątkowa regulacja wiąże się z tym, że [...]