Abstrakt
Przedmiot poniższych rozważań stanowi kontynuację problematyki dotyczącej przedstawienia odrębności proceduralnych, jakimi nacechowane jest jedno z ośmiu występujących w polskiej procedurze cywilnej postępowań odrębnych. Postępowanie w sprawach gospodarczych, gdyż do niego odnosić się będą dalsze uwagi, umieszczone zostało w Dziale IVa Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC jako postępowanie obligatoryjne funkcjonujące w trybie procesu. Z uwagi na fakt, że podejmowane w tym miejscu rozważania stanowią kontynuację problematyki związanej z postępowaniem odrębnym w sprawach gospodarczych, szczegółowa charakterystyka rzeczonego postępowania uznana została w tym miejscu za niecelową, natomiast pewne ogólne wyjaśnienia zostaną poniżej przytoczone w niezbędnym zakresie, jedynie tytułem przypomnienia. Przy omawianiu wybranych swoistych cech postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych uwzględnione zostaną propozycje nowych rozwiązań legislacyjnych, zamieszczonych w projekcie ustawy nowelizującym kodeks postępowania cywilnego (ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, dalej jako: projekt zmian KPC usprawniający przebieg ogólnego procesu) oraz w ustawie z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1, która proponuje w szczególności wprowadzenie kolejnych odrębności w postaci: zakazu przekształceń podmiotowych i przedmiotowych, nadanie wyrokowi sądu I instancji tytułu zabezpieczenia wykonalnego bez nadawania mu klauzuli wykonalności.
Zakaz przekształceń przedmiotowych i podmiotowych
ZmKPCU06 stanowi, że nie będzie dopuszczalna zmiana powództwa prowadząca do rozszerzenia lub zmiany przedmiotu sprawy. W myśl art. 4794 § 2 KPC, w toku postępowania nie można będzie występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. W dalszej części tego przepisu ustawodawca dopuszcza jednak dwie wyjątkowe sytuacje, które mogą nastąpić jedynie w przypadku zmiany okoliczności, ale które nie prowadzą jednocześnie do zmiany w samej istocie przedmiotu rozstrzygnięcia. Powód będzie mógł więc żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu – jego wartości lub innego przedmiotu. W tych też granicach dopuszczalna będzie zmiana podstawy faktycznej i prawnej powództwa.
| Należy przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego, które chociaż skonstruowane na gruncie obowiązującej takiej regulacji w postępowaniu nakazowym to jednak, z racji unormowania tej instytucji identycznie w postępowaniu gospodarczym, wydaje się zachować aktualność z dniem wejścia w życie zaproponowanej w postępowaniu w sprawach gospodarczych regulacji. Zdaniem Sądu Najwyższego, powód może odmiennie niż w pozwie kwalifikować rodzaj łączącego strony stosunku prawnego, nie może to jednak zmieniać podstawy faktycznej żądania2. Rodzaj łączącego strony stosunku prawnego nie jest już elementem podstawy faktycznej powództwa – kontynuuje uzasadniając swoją tezę Sąd Najwyższy – lecz jest to jego kwalifikacja prawna. W ramach tej samej podstawy faktycznej powództwa nie ma przeszkód, aby powód różnie kwalifikował pod względem prawnym rodzaj łączącego strony stosunku prawnego. (...) Jest dopuszczalne w tym postępowaniu, aby utrzymując się w ramach tej samej podstawy faktycznej żądania, powód odmiennie kwalifikował ten stan faktyczny pod względem prawnym. Nie jest to niedopuszczalna w tym postępowaniu zmiana podstawy powództwa3. Natomiast zmianę powództwa, polegającą na tym, że zamiast świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy powód żąda zwrotu tej kwoty jako nienależnego świadczenia, ze względu na nieważność tej umowy, Sąd Najwyższy uznał za niedopuszczalną4. Ponadto, w sprawach o świadczenia powtarzające się powodowi przysługuje możliwość rozszerzenia żądania pozwu o świadczenia za dalsze okresy. Dokonanie takiej zmiany nie wymaga – w zasadzie – odrębnego badania podstawy prawnej i faktycznej. |
W celu usprawnienia i przyspieszenia postępowania w sprawach gospodarczych niedopuszczalne będą zmiany podyktowane brakiem legitymacji procesowej jednej ze stron postępowania (art. 4794 § 2 zd. 3 KPC). Nie będzie dopuszczalne wezwanie do udziału w sprawie dalszych osób w charakterze pozwanych obok lub zamiast dotychczasowego pozwanego, jak również wstąpienie do procesu dalszych osób w charakterze powodów, nawet wówczas, gdy występuje współuczestnictwo konieczne. Gdy powództwo zostanie wniesione przez osobę nieposiadającą legitymacji materialnej czynnej lub przeciwko osobie nieuprawnionej albo w postępowaniu nie będą występowały wszystkie podmioty, których łączny udział jest konieczny, powództwo podlegać będzie oddaleniu, a powód zmuszony zostanie do wytoczenia ponownego procesu z udziałem prawidłowo ukształtowanych stron. W przypadku wymienionym w art. 194 § 3 KPC rozstrzygnięciem sądu objęci zostaną wyłącznie dotychczasowi uczestnicy sporu. Powództwo nie będzie podlegać oddaleniu z powodu braku legitymacji biernej, ale uzyskany tytuł egzekucyjny nie obejmie innych współuczestników materialnych. Celem uzyskania takiego tytułu niezbędne będzie wszczęcie kolejnego procesu. Wspomniany zakaz przekształceń podmiotowych nie znajduje zastosowania w sytuacjach, w których w sytuację procesową dotychczasowej strony wstępuje jej następca prawny z tytułu sukcesji generalnej lub szczególnej sukcesji materialnoprawnej, czyli następstwa, które nie wywołuje skutków procesowych w efekcie zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa (art. 192 pkt 3 KPC).
Reasumując, należy podkreślić, że tendencją uchwalonych w ZmKPCU06 zmian jest zamieszczanie na gruncie postępowania gospodarczego rozwiązań funkcjonujących w postępowaniu nakazowym.
| W literaturze można spotkać się ze stwierdzeniem, że przeniesienie do postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych szeregu instytucji procesowych występujących już w postępowaniach przyspieszonych (tj. w postępowaniu nakazowym, upominawczym i uproszczonym), których celem jest usprawnienie postępowania, stwarza możliwość uznania postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych za czwarty rodzaj postępowań przyspieszonych5. |
Należy zaznaczyć, że poszczególne procedury odrębne wprowadzano do polskiej procedury cywilnej w różnym czasie, z różnych przyczyn, przy zastosowaniu niejednolitych kryteriów, mając przy tym na uwadze szeroki zakres potrzeb społecznych i procesowych. Postępowanie zamieszczone w Dziale IVa zostało wprowadzone przede wszystkim ze względu na specyfikę rozpoznawanych w nim spraw, które wymagają szczególnych uregulowań proceduralnych, mając także na uwadze postulat szybkości postępowania. Z kolei głównym celem postępowania nakazowego, upominawczego i uproszczonego jest w zasadzie jedynie uproszczenie i przyspieszenie postępowania. Dlatego też wydaje się, że każdorazowe [...]