Abstrakt

Przedmiot poniższych rozważań stanowi kontynuację problematyki dotyczącej przedstawienia odrębności proceduralnych, jakimi nacechowane jest jedno z ośmiu występujących w polskiej procedurze cywilnej postępowań odrębnych. Postępowanie w sprawach gospodarczych, gdyż do niego odnosić się będą dalsze uwagi, umiesz­czone zostało w Dziale IVa Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC jako postępowanie obligatoryjne funkcjonujące w trybie procesu. Z uwagi na fakt, że podejmowane w tym miejscu rozważania stanowią kontynuację problematyki związanej z postępowaniem odrębnym w sprawach gospodarczych, szczegółowa charakterystyka rzeczonego postępowania uznana została w tym miejscu za niecelową, natomiast pewne ogólne wyjaśnienia zostaną poniżej przytoczone w niezbędnym zakresie, jedynie tytułem przypomnienia. Przy omawianiu wybranych swoistych cech postępowania odrębnego w sprawach gospodar­czych uwzględnione zostaną propozycje nowych rozwiązań legislacyjnych, zamieszczonych w projekcie ustawy nowelizującym kodeks postępowania cywilnego (ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz nie­których innych ustaw, dalej jako: projekt zmian KPC usprawniający przebieg ogólnego procesu) oraz w ustawie z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹, która proponuje w szczególności wprowadzenie kolejnych odrębności w postaci: zakazu przekształceń podmiotowych i przedmiotowych, nadanie wyrokowi sądu I instancji tytułu zabezpieczenia wykonalnego bez nadawania mu klauzuli wykonalności.

W części 4 opracowania (MoP Nr 8/2007) zostaną omówione zagadnienia dotyczące zakazu przekształceń przedmiotowych i podmiotowych, wyrokowania oraz skargi kasacyjnej.

Wprowadzenie

Charakterystyczne dla postępowania w sprawach gospodarczych modyfikacje podyktowane są specyfiką rozpoznawanych w tym postępowaniu spraw. Dział IVa Tytu­łu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC daje wyraz tylko odrębnościom, a więc jedynie specyficznym jego cechom. Dlatego postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych stanowi lex specialis w stosunku do postępowania ogólnego procesowego. W związku z tym, uzasadnionym jest przedstawienie wspomnianych uprzednio odrębności na tle przepisów ogólnych. Należy bowiem pamiętać, że ze względu na lokalizację przepisów o postępowaniu odrębnym w Księdze I – „Proces” – ogólne regulacje proceduralne znajdą zastosowanie i do omawianego tu postępowania w sprawach gospodarczych, przy ewidentnym braku sprze­czności z przepisami art. 4791-479²⁷ KPC. Należy podkreślić, że odrębności proceduralne nie stanowią jedynych modyfikacji tego postępowania. Mając na uwadze biorące w nim udział podmioty (np.: odrębne jednostki organizacje sądów powszechnych zwane sądami gospodarczymi, przedsiębiorcy jako strony) wyróżniamy odrębności podmiotowe, które wyrażają się w charakterze rozpozna­wa­nych w rzeczonym postępowaniu spraw (sprawy gos­podarcze, czyli sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej).

Omówienie wszystkich zasygnalizowanych powyżej odrę­-bności (podmiotowych, przedmiotowych i proceduralnych) wykraczałoby dalece poza ramy poniższego opracowania, dlatego też konieczne jest zawężenie jego przed­miotu do wybranych odrębności proceduralnych. Należy zaznaczyć, że przedstawione uprzednio odrębności proceduralne związane z pozwem² oraz modyfikacje w kwestii doręczeń i odrębność wyrażająca ograniczenie kontroli sądu³, to nie jedyne differentia specifica postępowania w sprawach gospodarczych. Zatem przedmiot niniejszych rozważań koncentrował się będzie wokół pozostałych odrębności proceduralnych występujących na gruncie postępowania w sprawach gospodarczych, do których zaliczamy: modyfikacje dotyczące terminów procesowych, wyrokowania oraz ograniczenia do wniesienia skargi kasacyjnej.

Modyfikacje dotyczące terminów procesowych

Ze względu na cel i charakter postępowania w sprawach gospodarczych ustawodawca zamieścił w Dziale IVa Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej KPC specyficzne regulacje dotyczące terminów.

1. Wydanie wyroku w terminie trzech miesięcy od daty wniesienia pozwu

Pierwsza specyfikacja w przedmiocie terminów zobowiązuje sąd, aby dążył on do wydania wyroku w terminie trzech miesięcy od daty wniesienia pozwu (art. 479¹⁶ KPC). Przepis ten stanowi oczywiście ogólny postulat szybkości postępowania. Celem jego jest, aby zawieszenie współpracy między przedsiębiorcami na czas sporu trwało możliwie jak najkrócej. Z art. 479¹⁶ KPC wynika również, że sprawność i szybkość ma zależeć nie tylko od stron, ale i od sprawnego działania sądu. Tego rodzaju zobligowanie organu ma zastosowanie zarówno w postępowaniu apelacyjnym, jak również przy wnoszeniu skargi kasacyjnej. Dopełnieniem wymienionych wyżej postulatów jest § 227⁵ Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, zgodnie z którym, rozprawa w sprawie gospodarczej powinna być tak przygotowana, aby sprawę można było rozpoznać na jednym posiedzeniu bez jej odraczania. Jeżeli okaże się to niemożliwe z powodu konieczności prze­prowadzenia dowodów ujawnionych w toku posiedzenia, przed odroczeniem tego posiedzenia należy w miarę możliwości przeprowadzić postępowanie dowodowe przynajmniej w części, chyba że byłoby to oczywiście niecelowe⁴.

Tego typu regulacja wyklucza w zasadzie tzw. pierwsze rozprawy informacyjne, bez przeprowadzenia na nich chociażby w części postępowania dowodowego⁶.. Zobo­wiązanie sądu do wydania wyroku we wskazanym wyżej trzymiesięcznym terminie, stanowi swoistą odrębność z uwagi na fakt nieistnienia tego typu regulacji w zwykłym procesie. W myśl art. 224 § 1 KPC, przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom. Należy podkreślić, że omawiany przepis ma charakter jedynie instrukcyjny dla sądu, gdyż nie zawiera konkretnych nakazów w celu urzeczywistnienia postulatów rozpoznawania sprawy w tym terminie. Przekroczenie tego terminu nie wiąże się z żadnymi konkretnymi sankcjami procesowymi⁷. Dotrzymanie go łączy się jedynie z prawidłową organizacją pracy sądów, z ilością napływających spraw gospodarczych oraz w jakim zakresie zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe w danej sprawie. Niestety, przepis ten jest „iluzoryczny”, a sprawy gospodarcze trwają latami⁸. Podnoszone zostały także uwagi o sens jego istnienia, gdyż obecny stan sądownictwa nie sprzyja wydawaniu wyroków w ciągu trzech miesięcy od daty złożenia pozwu⁹.

2. Zawieszenie i umorzenie postępowania

Kolejna modyfikacja poruszanego w niniejszych uwagach rodzaju postępowania odrębnego, uregulowana odmiennie niż w zwykłym procesie, dotyczy zawieszenia i umo­rzenia postępowania. Umorzenie postępowania uprzednio zawieszonego następuje wówczas, gdy w określonym ustawowo terminie nie zostaje zgłoszony wniosek o jego podjęcie. Zgodnie z treścią art. 47911 KPC (w brzmieniu obowiązującym przed 20.3.2007 r.), sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron oraz z przyczyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 5 i 6 KPC, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku od daty posta­nowienia o zawieszeniu. Z kolei w zwykłym procesie roz­poznawczym umorzenie postępowania zawieszonego z wy­-mienionych powyżej przyczyn następuje po upływie trzech lat (art. 182 § 1 KPC). ZmKPCU06 przyspieszenie i usprawnienie procesu gospodarczego zrealizuje poprzez skracanie terminów spoczywania spraw bez biegu oraz ograniczenie podstaw zawieszenia spraw gospodarczych.

Zgodnie z art. 47911 KPC (w brzmieniu ustalonym przez ZmKPCU06), sąd umorzy postępowanie zawieszone z przy­czyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 6 KPC, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie zostanie zgłoszony w ciągu sześciu miesięcy od daty postanowienia o zawieszeniu. Dla porównania, przepisy regulujące ogólne postępowanie pro­cesowe będą przewidywać umorzenie zawieszonego postępowania po upływie dwukrotnie dłuższego okresu (w brzmieniu ustalonym przez wspomniany projekt zmian KPC usprawniający przebieg ogólnego procesu) czyli w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu. Warto dodać, że literalne brzmienie art. 182 § 1 KPC „...od daty postanowienia...” (również w brzmieniu ustalonym przez projekt zmian KPC usprawniający przebieg ogólnego procesu) pozwala stwierdzić, że początkiem przewidzianych w tym przepisie terminów: rocznego i pięcioletniego, po upływie którego sąd umarza postępowanie, jest data wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania, a nie dzień, w którym się ono uprawomocniło¹¹. Ponadto, przepis art. 47911 KPC nie narusza regulacji ujętej w zd. 2 i 3 art. 182 § 1 KPC, w związku z czym, sąd gospodarczy umorzy postępowanie w razie stwierdzenia braku następcy prawnego strony, która utraciła zdolność sądową, w każdym zaś razie – także i w sprawie gospodarczej – po upływie roku od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania z tej przyczyny. Sąd także umorzy postępowanie w razie śmierci strony po upływie lat pięciu od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania z tej przyczyny.

Analiza poruszanych tu zagadnień pozwala stwierdzić, że zaproponowana regulacja nie ograniczyła się jedynie do skrócenia terminów spoczywania spraw bez biegu (z roku do sześciu miesięcy oraz skrócone terminy z art. 182 § 1 KPC), ale jej celem jest również redukcja podstawy zawieszenia spraw gospodarczych (jedynie do sytuacji przewidzianej w art. 177 § 1 pkt 6 KPC wyłączając jednocześnie stosowanie art. 177 § 1 pkt 5 i art. 178 KPC poprzez dodanie § 3 do art. 479⁴ KPC). Jak wiadomo, stan prawny przed 20.3.2007 r. oraz przed wejściem w życie projektu KPC usprawniającego przebieg ogólnego procesu, upoważnia sędziego do umorzenia postępowania – którego przedmiotem jest sprawa gospodarcza – zawieszonego na zgodny wniosek stron, a także z urzędu w dwóch przypadkach wymienionych w art. 177 § 1 pkt 5 i 6 KPC. Pierwszy z nich dotyczy niestawiennictwa obu stron, czyli braku zainteresowania procesem przez powoda i pozwanego. Zawieszenie postępowania może być również następstwem absencji powoda pod warunkiem niezgłoszenia przez niego wniosku o roz­poznanie sprawy w jego nieobecności lub braku wniosku o rozpoznanie sprawy przez pozwanego. Wniosek którejkolwiek strony o rozpoznanie sprawy w nieobecności powoda uniemożliwia zawieszenie postępo­wania. Powyższy przypadek – choć obowiązujący nadal w zwykłym ogólnym procesie (do momentu wejścia w życie projektu KPC uspra­wniającego przebieg ogólnego procesu) – z chwilą wejścia w życie ZmKPCU06, usprawniającej postępowanie w sprawach gospodarczych nie znajdzie już zastosowania w postępowaniu w sprawach gospodarczych z uwagi na zawarcie w przepisie art. 479⁴ § 3 KPC rygoru niestosowania art. 177 § 1 pkt 5 KPC. Wskazany powyżej przepis procedury odrębnej wyłącza również stosowanie art. 178 KPC, pozbawiając tym samym sąd gospodarczy możliwości zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron.

Drugi przypadek zawieszenia postępowania przewidziany w [...]