Abstrakt

Pomimo występowania współcześnie wyraźnych tendencji do rozszerzania prawa obywateli do informacji, należy dostrzec istnienie takich obszarów działalności państwa, które zmuszają do koncesjonowania pewnych kategorii informacji¹. U podstaw tej tezy powinno jednakże tkwić racjonalne wyważenie pewnych dóbr, na co zdaje się zwracać uwagę polski ustawodawca na gruncie niektórych ustaw procesowych zapewniających szczególne instrumenty prawne służące ochronie tajemnicy państwowej. Mowa tu choćby o przepisach KPK, KPC czy KPA. Oczywiste jest więc współcześnie, że dla ochrony w procesie karnym, cywilnym, administracyjnym etc. istotnych dla bezpieczeństwa państwa informacji, w tym najczęściej chyba tajemnicy państwowej, kluczowe wydaje się znalezienie właściwych proporcji między interesem wymiaru sprawiedliwości a koniecznością zapewnienia ochrony tego rodzaju informacjom. Nie wydaje się jednak, aby granica między nimi była zawsze przejrzysta i przebiegała w linii prostej. Racjonalne wyważenie tych dwóch płaszczyzn zdaje się jednak mieć istotne znaczenie tak dla dobra i bezpieczeństwa państwa, jak i dla samych obywateli, tym bardziej, że reguły te niejednokrotnie mogą w sposób hamujący wpływać na właściwe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości². Ze względu na rozległość tematyki opracowanie zostało podzielone na dwie części. W części 1 (MoP Nr 3/2007) zostały przedstawione zagadnienia dotyczące pojęcia tajemnicy państwowej, katalogu podmiotów zobowiązanych o zachowania tajemnicy państwowej, regulacji Kodeksu postępowania karnego w zakresie składania zeznań przez świadka na okoliczności objęte tajemnicą państwową, zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej osoby, która w sposób przypadkowy weszła w jej posiadanie w świetle uregulowań KPK. W części 2 opracowania zostaną przedstawione zagadnienia dotyczące ochrony tajemnicy państwowej w toku przesłuchania świadka w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w świetle ustaw szczególnych.

Zwolnienia świadka z tajemnicy państwowej a regulacje dotyczące sędziów i prokuratorów

Przechodząc do dalszej analizy rozwiązań prawnych odnośnie instytucji zwolnienia świadka z tajemnicy państwowej warto sięgnąć do unormowań prawnych w tym zakresie odnośnie sędziów oraz prokuratorów. Na początek wypada zwrócić uwagę na regulacje ustawy z 27.7.2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych³. Istotną, jak się wydaje, normą prawną z zakresu ochrony tajemnicy państwowej jest przepis art. 85 PrUSP.

Podejmując próbę należytej interpretacji powyższego zwrotu ustawowego - „okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na swój urząd” - trzeba w pierwszej kolejności zasygnalizować, że mimo szerokiego sformułowania chodzi tu o informacje uzyskane w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych przez sędziego. Dalej przepis wskazuje na wiadomości powzięte poza jawną rozprawą sądową. Z pewnością obie ww. przesłanki należy rozpatrywać łącznie, a więc mowa tu o informacjach pozyskanych podczas rozprawy prowadzonej przy drzwiach zamkniętych, z którymi sędzia zapoznał się w toku czynności służbowych⁴. Będą to wiadomości powzięte nie tylko w związku z uczestniczeniem sędziego w składzie orzekającym, lecz także we wszelkich czynnościach wynikających z piastowanego urzędu⁵. Odnosząc się do redakcji przepisu art. 85 PrUSP wypada na marginesie stwierdzić, że sędzia może poznać pewne wiadomości objęte choćby tajemnicą państwową także w toku jawnej rozprawy, gdzie przykładowo świadek ujawnił pewne fakty bez właściwego zwolnienia bądź też nieumyślnie. Znajdowałoby więc uzasadnienie postulowanie zmiany obecnej redakcji przepisu we wskazanym powyżej zakresie.

Wypada nadmienić, że omawiany obowiązek sędziego powstaje zgodnie z art. 65 § 1 PrUSP w momencie doręczenia mu aktu powołania. Stosownie do art. 85 § 2 „obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po ustaniu stosunku służbowego”, a więc gdy sędzia zrzekł się urzędu lub którego stosunek służbowy wygasł. Nie powinno wymagać natomiast tłumaczenia, że obowiązek zachowania tajemnicy dotyczy oczywiście także sędziego w stanie spoczynku z uwagi na trwanie stosunku służbowego.

Istotne zastrzeżenie czyni ustawodawca w art. 85 § 3 PrUSP. Wynika z jego treści, że w razie, gdy sędzia składa zeznania jako świadek przed sądem, to obowiązek zachowania tajemnicy upada. Nie dotyczy to natomiast sytuacji, gdzie [...]