Abstrakt
Część trzecia niniejszego opracowania stanowi kontynuację problematyki dotyczącej postępowania o ogłoszenie testamentu. Znaczny fragment rozważań został poświęcony najistotniejszej części tego postępowania, jaką jest otwarcie i ogłoszenie testamentu. Bliżej przedstawiono również zagadnienie przechowywania testamentów oraz ogłoszenia pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego (art. 654 KPC).
W dalszej części omówiono kwestię wpływu stwierdzenia w innym postępowaniu spadkowym fizycznego nieistnienia testamentu na postępowanie w przedmiocie ogłoszenia testamentu oraz problematykę umorzenia testamentu i postępowania w razie zaginięcia lub zniszczenia ogłoszonego testamentu.
Otwarcie i ogłoszenie testamentu
1. Zagadnienia ogólne postępowania
Otwarcie i ogłoszenie testamentu jest częścią postępowania prowadzonego w sprawach o ogłoszenie testamentu i to częścią zasadniczą. W tym stadium postępowania dochodzi do dokonania czynności, która jest ostatecznym celem podejmowanych przez sąd działań. Postępowanie o otwarcie i ogłoszenie testamentu może być bowiem poprzedzone postępowaniem o wyjawienie testamentu i postępowaniem o nakazanie złożenia testamentu lub tylko postępowaniem o nakazanie złożenia testamentu, a czasami również i postępowaniem egzekucyjnym. Z praktyki sądowej wynika jednak, że postępowanie o otwarcie i ogłoszenie testamentu jest jedynym i najczęściej występującym postępowaniem toczącym się w sprawach o ogłoszenie testamentu.
Ujawnienie istnienia testamentu jako dokumentu następuje przez jego otwarcie i ogłoszenie. Sąd dokonuje otwarcia testamentu, o ile złożony dokument będzie wymagał przeprowadzenia tego zabiegu (dotyczy to np. testamentu umieszczonego w zamkniętej kopercie). Ogłoszenie testamentu polega natomiast na jego odczytaniu. W istocie dokonywana przez sąd czynność połączona jest również ze sprawdzeniem, czy przedłożony dokument zawiera rozrządzenia spadkodawcy na wypadek śmierci.
| Jeśli chodzi o określenie celu, jakiemu służy instytucja ogłoszenia testamentu, należy w tym zakresie odwołać się do J. Pietrzykowskiego1, który w sposób najbardziej wyczerpujący i kompletny oddał istotę tej instytucji. Zdaniem tego autora, ma ona „na celu urzędowe potwierdzenie faktu złożenia, stanu i cech testamentu, zabezpieczenie go przed możliwością usunięcia, zniszczenia lub uszkodzenia, zapewnienie realizacji ostatniej woli spadkodawcy oraz w miarę możliwości poinformowanie osób zainteresowanych o istnieniu testamentu”. |
Analizując wypowiedzi wyrażone w literaturze i orzecznictwie odnoszące się do tego zagadnienia należy stwierdzić, że wyodrębniają one w zasadzie dwa cele postępowania o ogłoszenie testamentu. Z jednej strony, postępowanie to ma służyć ujawnieniu testamentu, jego formy i treści osobom zainteresowanym. Z drugiej strony, ma ono zapewnić ochronę testamentu przed usunięciem, ukryciem, zniszczeniem, uszkodzeniem lub przerobieniem. Ochrona ta pozwala utrwalić testament jako środek dowodowy (dokument) i zabezpieczyć ten dowód na przyszłość2.
Jak stanowi art. 649 § 1 KPC, sąd otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. W identyczny sposób kwestia ta była unormowana w art. 53 § 1 dekretu o postępowaniu spadkowym3 z tym, że przepis ten uzupełniony był następującym zastrzeżeniem: „chociażby spadkodawca zastrzegł dokonanie tych czynności w czasie późniejszym”. Pod rządem poprzednio obowiązującego prawa słusznie podkreślono, że spadkodawca nie może decydować o chwili dokonania przez sąd otwarcia i ogłoszenia testamentu. Skutki prawne wywierane przez testament obligowały zatem sąd do dokonania czynności otwarcia i ogłoszenia niezwłocznie po przedłożeniu testamentu i dowodu śmierci spadkodawcy. Także obecnie – pod rządem art. 649 § 1 KPC – przyjmuje się, że nie tylko testator [...]