Abstrakt
Pomimo występowania współcześnie wyraźnych tendencji do rozszerzania prawa obywateli do informacji, należy dostrzec istnienie takich obszarów działalności państwa, które zmuszają do koncesjonowania pewnych kategorii informacji1. U podstaw tej tezy powinno jednakże tkwić racjonalne wyważenie pewnych dóbr, na co zdaje się zwracać uwagę polski ustawodawca na gruncie niektórych ustaw procesowych zapewniających szczególne instrumenty prawne służące ochronie tajemnicy państwowej. Mowa tu choćby o przepisach KPK, KPC czy KPA. Oczywiste jest więc współcześnie, że dla ochrony w procesie karnym, cywilnym, administracyjnym etc. istotnych dla bezpieczeństwa państwa informacji, w tym najczęściej chyba tajemnicy państwowej, kluczowe wydaje się znalezienie właściwych proporcji między interesem wymiaru sprawiedliwości a koniecznością zapewnienia ochrony tego rodzaju informacjom. Nie wydaje się jednak, aby granica między nimi była zawsze przejrzysta i przebiegała w linii prostej. Racjonalne wyważenie tych dwóch płaszczyzn zdaje się jednak mieć istotne znaczenie tak dla dobra i bezpieczeństwa państwa, jak i dla samych obywateli, tym bardziej, że reguły te niejednokrotnie mogą w sposób hamujący wpływać na właściwe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości2. Ze względu na rozległość tematyki opracowanie zostało podzielone na dwie części. W części 1 zostały przedstawione zagadnienia dotyczące pojęcia tajemnicy państwowej, katalogu podmiotów zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej, regulacji Kodeksu postępowania karnego w zakresie składania zeznań przez świadka na okoliczności objęte tajemnicą państwową, zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej osoby, która w sposób przypadkowy weszła w jej posiadanie, w świetle uregulowań KPK. W części 2 opracowania (MoP Nr 4/2007) zostaną przedstawione zagadnienia dotyczące ochrony tajemnicy państwowej w toku przesłuchania świadka w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w świetle ustaw szczególnych.
Wprowadzenie
Z pewnością próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak dalece tajemnica państwowa zasługuje na to, aby chronić ją w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości, nie pozwoli każdorazowo na sformułowanie tożsamych twierdzeń. Odpowiedź ta wydaje się przy tym o tyle trudna, że zarówno piśmiennictwo, jak i judykatura zdają się nie przykładać zbyt wiele uwagi do zagadnienia procesowej ochrony tajemnicy państwowej. O ile więc można zaryzykować już na wstępie tezę o w miarę rozbudowanym aparacie ochrony takich informacji na gruncie KPK, to analiza podobnych mechanizmów i redakcji przepisów w pozostałych ustawach procesowych może być źródłem wątpliwości.
Najbardziej powszechnym instrumentem procesowej ochrony tajemnicy państwowej w krajowym systemie prawnym jest instytucja przesłuchania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą państwową. Temu zagadnieniu ustawodawca wydaje się poświęcać najwięcej uwagi pośród przepisów procesowych chroniących tego typu informacje. Oprócz KPK, regulacje takie zawierają unormowania wielu innych ustaw jak choćby KPC, KPA, Ordynacji podatkowej, ustawy o NIK, ustawy o sejmowej komisji śledczej etc. W związku z powyższym, krótkiej obserwacji zostaną poddane przepisy przynajmniej części aktów prawnych, które posługują się takimi instrumentami prawnymi.
Pojęcie tajemnicy państwowej
Stosownie do treści art. 2 pkt 1 ustawy z 22.1.1999 r. o ochronie informacji niejawnych3, „w rozumieniu ustawy tajemnicą państwową jest informacja określona w wykazie rodzajów informacji, stanowiącym załącznik nr 1, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej dotyczących porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, stosunków międzynarodowych lub gospodarczych państwa”. |
Obszerny wykaz tego rodzaju informacji zawiera załącznik nr 1 do OchrInfNiejawU. Wymieniono w nim dwa rodzaje informacji stanowiących tajemnicę państwową, które ustawodawca oznaczył kolejno klauzulą: „ściśle tajne” oraz „tajne”.
Wyliczenie zawarte we wspomnianym załączniku nr 1 do ustawy wydaje się jednak niewystarczające. Może ono bowiem być rozszerzone o przepisy szeregu innych aktów prawnych, które również starają się zapewnić ochronę informacjom stanowiącym tajemnicę państwową. Wykaz tego rodzaju wiadomości można odnaleźć choćby w art. 23 ustawy z 25.6.1997 r. o świadku koronnym4 czy też w
Należy przede wszystkim wskazać na kluczowe dla niniejszego opracowania znaczenie art. 4 OchrInfNiejawU. Stosownie do jego treści: „zasady zwalniania od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej oraz sposób postępowania z aktami spraw zawierających tajemnicę państwową w postępowaniu przed sądami i innymi organami określają przepisy odrębnych ustaw”. Nie powinno budzić wątpliwości, że z taką ustawą i takimi przepisami będziemy mieli do czynienia, jeśli chodzi o regulacje prawne KPK czy innych ustaw procesowych w zakresie w jakim regulują wskazaną materię prawną.
Katalog podmiotów zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej
Prezentowana w niniejszym opracowaniu problematyka odnosi się do świadków, w tym przypadku osób posiadających informacje stanowiące tajemnicę państwową. Warto więc zastanowić się nad zakresem podmiotów zobowiązanych do jej zachowania. Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 2 OchrInfNiejawU, przepisy ustawy mają zastosowanie tylko do określonego katalogu podmiotów.
Obejmuje on:
- organy władzy publicznej, w szczególności:
- Sejm i Senat,
- Prezydenta,
- organy administracji rządowej,
- organy jednostek samorządu terytorialnego,
- sądy i trybunały,
- organy kontroli państwowej i ochrony prawa;
- Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej i ich jednostki organizacyjne;
- inne jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowane;
- Narodowy Bank Polski i banki państwowej;
- państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne;
- przedsiębiorców;
- jednostki naukowe lub badawczo-rozwojowe, zamierzające ubiegać się, ubiegające się o zawarcie lub wykonujące umowy związane z dostępem do informacji niejawnych albo wykonujące na podstawie przepisów prawa zadania związane z dostępem do informacji niejawnych.
Zastanawia więc, jak mają się te przepisy do ochrony tajemnicy państwowej odnośnie osób fizycznych zatrudnionych w takich jednostkach. Jako oczywisty jawi się wniosek, że osoby zatrudnione bądź wchodzące w skład powyższych jednostek są obowiązane do zachowania tajemnicy państwowej, aczkolwiek nie wynika to z przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych. Za przykład mogą posłużyć choćby sędziowie. Uprawnione będzie ponadto stwierdzenie, że to nie OchrNiejawU kreuje stosowne zakazy co do ujawniania tajemnicy państwowej przez osoby zatrudnione w konkretnych jednostkach, lecz wynika to z przepisów ustaw szczególnych, zawierających pragmatyki służbowe6.
Zeznania świadka na okoliczności objęte tajemnicą państwową a regulacje KPK
Problematyce zeznań świadka na okoliczności objęte tajemnicą państwową najwięcej uwagi poświęca Kodeks postępowania karnego. Oprócz dwóch podstawowych interesów, zazwyczaj osadzonych na przeciwstawnych biegunach, jakimi są: niezbędność ochrony ważnych dla bezpieczeństwa państwa wiadomości oraz obywatelskie prawo do informacji zauważalny jest także trzeci, a mianowicie: ogólne dobro wymiaru sprawiedliwości i potrzeba dotarcia do prawdy materialnej w procesie karnym. Wydaje się więc, że wszelkie rozważania odnośnie obszaru ochrony tajemnicy państwowej w procesie karnym i jego granic należy prowadzić co najmniej dwustrefowo: na płaszczyźnie szczególnej potrzeby ochrony takich wiadomości oraz na polu procesowym umożliwiającym posługiwanie się konkretnym instrumentami prawnymi pozwalającymi na pewne korekty rozumienia i realizacji postulatu dążenia do ustalenia prawdy materialnej7. Omawiany mechanizm, unormowany przez ustawodawcę w