Abstrakt

W niniejszym artykule analizie poddane zostały podstawowe zagadnienia związane z podjęciem i prowadzeniem działalności w formie spółki cywilnej małżonków, z uwzględnieniem jej utworzenia, przynależności praw wynikających z uczestnictwa w spółce do majątków małżeńskich, jak też relacji w stosunku do wierzycieli małżonków-wspólników. Rozważania przeprowadzone zostaną przy założeniu, że małżonkowie-przedsiębiorcy pozostają w ustawowym ustroju majątkowym.

Wprowadzenie

Pomimo dynamicznego rozwoju i szerokiego zastosowania spółek prawa handlowego oraz eliminacji spółki cywilnej w przypadku większych przedsięwzięć gospodarczych, pozostaje ona nadal popularną formą prowadzenia działalności w niewielkim rozmiarze. Niewątpliwą zaletą tej formy organizacyjnej jest brak wymogów dotyczących kapitału minimalnego, co umożliwia podjęcie działalności przez osoby niedysponujące znacznym majątkiem, niewielki formalizm związany z rozpoczęciem działalności oraz proste procedury jej prowadzenia. Z istoty spółki cywilnej wynika też możliwość sprawowania przez każdego wspólnika kontroli nad jej działaniami¹. Maksymalnie uproszczona struktura organizacyjna daje wszystkim wspólnikom sposobność do wpływania na bieżące sprawy spółki. Argumentem przemawiającym za wyborem tej formy organizacyjnej jest też możliwość sięgnięcia do oferowanych małym przedsiębiorcom uproszczeń podatkowych i rachunkowych². W przypadku spółki cywilnej między małżonkami³ dodatkowymi plusami są: szansa aktywizacji zawodowej dla niepracującego małżonka oraz zachowanie pełnej kontroli nad majątkiem przeznaczonym na prowadzenie działalności⁴. Dodać należy, że jedną z cech charakteryzujących spółkę cywilną jest konieczność wzajemnego zaufania między wspólnikami. Znalezienie odpowiednich osób może stwarzać wiele problemów, a małżonkowie – z reguły – darzą się owym zaufaniem. Fakt istnienia między nimi więzi uczuciowej powinien wpływać na bardziej zgodny, a przez to sprawniejszy zarząd wspólnym majątkiem wspólników.

Umowa spółki poprzedzająca zawarcie małżeństwa

Analizę podjętego zagadnienia należy rozpocząć od sytuacji, gdy umowa spółki poprzedzała zawarcie związku małżeńskiego. Przypadek ten będzie miał miejsce, gdy dotychczasowi wspólnicy podejmą decyzję o małżeństwie, a łączący ich stosunek spółki cywilnej „przekształci” się w spółkę między małżonkami. W tym wypadku wszelkie wkłady wniesione do tworzonej spółki pochodzić będą z indywidualnych majątków wspólników. W chwili zawierania umowy spółki nie będą oni małżeństwem, tak więc wniesienie określonego w umowie wkładu będzie stanowiło realizację wyłącznego uprawnienia do zarządu majątkiem indywidualnym. Zsumowane wkłady oraz dalsza działalność utworzą wspólny majątek wspólników wyodrębniony od majątków indywidualnych obojga wspólników. Tak więc, w stosunkach między nimi istnieć będą trzy masy majątkowe: dwa majątki indywidualne i wspólny majątek wspólników. Sytuacja ulegnie zmianie w chwili wstąpienia w związek małżeński i objęcia majątków małżonków ustawowym ustrojem majątkowym. Obok wspólnego majątku wspólników funkcjonować zaczną trzy masy majątkowe:

• majątek wspólny małżonków,
• majątek osobisty żony oraz
• majątek osobisty męża.

Powstaje pytanie do jakiego majątku małżonków wejdą prawa wynikające z uczestnictwa w spółce. Są to przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, gdy wspólnicy nie byli jeszcze małżeństwem, a więc należy je zliczyć, na podstawie art. 33 pkt 1 KRO, do majątków osobistych obojga małżonków. Do majątków osobistych wchodzą również wierzytelności z tytułu działalności spółki (art. 33 pkt 7 KRO), natomiast pobrany już dochód będzie należał do majątku wspólnego małżonków (art. 31 § 2 pkt 1 KRO), jako dochód z działalności zarobkowej. Rozwiązanie to stanowi wyjątek od wskazanej w art. 33 pkt 10 KRO zasady surogacji. Na jego podstawie, pomimo że poszczególne wierzytelności związane z funkcjonowaniem spółki stanowią element majątku osobistego, to naturalną konsekwencją ich zrealizowania jest włączenie pobranej należności do majątku wspólnego. W tym wypadku art. 31 § 2 pkt 1 KRO stanowi przepis szczególny w rozumieniu art. 33 pkt 10 in fine KRO. Wiele wątpliwości budzi jednak dokładne określenie momentu, w którym zysk zostaje wypłacony, a przez to uzyskuje status składnika majątku wspólnego. Komplikacje powoduje bowiem fakt, że obie masy majątkowe – wspólny majątek wspólników i wspólny majątek małżeński – „funkcjonują” w ramach małżeństwa. Tak więc, w praktyce trudno będzie [...]