Abstrakt
Autorka w niniejszym opracowaniu udziela odpowiedzi na pytanie, jakie powinno zapaść rozstrzygnięcie, kiedy w sprawie rozwodowej strony wnoszą o orzeczenie rozwodu z badaniem winy stron, a sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego aż do zamknięcia rozprawy, nie stwierdził winy po żadnej ze stron postępowania. Innymi słowy, czy w takiej sytuacji w ogóle dopuszczalne jest orzeczenie rozwodu, a jeżeli tak, to czy sąd może orzec rozwiązanie związku małżeńskiego bez orzekania o winie mimo wyraźnego żądania stron o orzeczenie rozwodu z ustaleniem winy.
Statystyka rozwodów
Statystyki rozwodów w Polsce wskazują, że liczba rozwodów w Polsce stale wzrasta, a zatem problem wciąż jest aktualny.
1. Liczba rozwodów:
2. Najczęstsze przyczyny rozwodów w 2004 r.:
W 75% przypadków powództwo wnosiła kobieta. Aż 70% rozwodów nie kończy się orzekaniem o winie. Jeżeli jest inaczej, to wina najczęściej jest po stronie mężczyzny. |
Pojęcie winy w KRO i KC
Art. 57 KRO: § 1. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. § 2. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. |
Przepis § 1 posługuje się pojęciem winy. kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje pojęcia winy. Odwołuje się on w tym zakresie do Kodeksu cywilnego, a ściślej do przepisów tego kodeksu dotyczących zobowiązań1.
Artykuł 415 KC normuje podstawową zasadę odpowiedzialności opartej na winie sprawcy. Ponosi ją osoba, której zawinione zachowanie jest źródłem powstania szkody, czy też jakiejkolwiek innej krzywdy ofiary. Zdarzeniem sprawczym, w rozumieniu art. 415 KC, jest zarówno działanie, jak i zaniechanie. Pierwsze polega na aktywnym zachowaniu się, drugie na zachowaniu się biernym. To ostatnie może być uznane za „czyn” wówczas, gdy wiąże się ono z ciążącym na sprawcy obowiązku czynnego działania i niewykonania tego obowiązku. Czyn sprawcy pociągający za sobą odpowiedzialność cywilną musi wykazywać pewne cechy (znamiona) odnoszące się do strony przedmiotowej i podmiotowej. Chodzi o znamiona niewłaściwości postępowania od strony przedmiotowej, co określa się mianem bezprawności czynu, i od strony podmiotowej, co określa się jako winę w znaczeniu subiektywnym.
Bezprawność – jako przedmiotowa cecha czynu sprawcy – tradycyjnie ujmowana jest jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Pojęcie „porządek prawny” obejmuje przy tym nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, lecz także nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, określanych jako „zasady współżycia społecznego” lub „dobre obyczaje”. Tak rozumiane pojęcie bezprawności na gruncie prawa cywilnego jest szersze od użytego w art. 77 ust. l Konstytucji pojęcia „niezgodne z prawem”.
| Art. 77 ust. 1 Konstytucji: Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. |
W kontekście regulacji konstytucyjnej określenie „niezgodne z prawem” należy rozumieć jako zaprzeczenie zachowania uwzględniającego nakazy i zakazy wynikające tylko z normy prawnej. Bezprawność jest kategorią obiektywną. Chodzi o to, czy czyn sprawcy był zgodny, czy też niezgodny z obowiązującymi zasadami porządku prawnego.
Źródła tych zasad wynikają z:
a) norm powszechnie obowiązujących - jako reguł postępowania wyznaczonych przez nakazy i zakazy wynikające z norm prawa pozytywnego, w szczególności prawa cywilnego (w tym rodzinnego – K.G.), karnego, administracyjnego, pracy, finansowego itp.;
b) nakazów i zakazów wynikających z zasad współżycia społecznego (dobre obyczaje).
Istnieją, chociaż nie zawsze wprost wymienione w przepisach obowiązującego prawa, okoliczności wyłączające bezprawność czynu.
Są to: a) działanie w ramach obrony koniecznej (por. art. 423 KC); b) działanie w stanie wyższej konieczności (por. art. 424 KC); c) dozwolona samopomoc (por. art. 432 KC); d) zgoda poszkodowanego uchyla bezprawność działań ingerujących w sferę jego dóbr w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi dobrami; konieczne jest więc ustalenie, czy i w jakim zakresie poszkodowanemu przysługiwało uprawnienie do udzielenia zgody na ingerencję w sferę jego własnych dóbr; e) wykonywanie własnych praw podmiotowych (por. art. 149 KC); f) działanie na własne ryzyko;g) wykonywanie ustawowych uprawnień (np. wykonanie eksmisji, prawo karania dziecka przez osobę sprawującą opiekę itp.). |
Wina jest pojęciem odnoszącym się do sfery zjawisk psychicznych sprawcy, dlatego też określa się ją jako znamię podmiotowe czynu. Jak to już wskazano, dopiero czyn uznany za bezprawny może być rozważany w kategoriach winy.
W ostatnim czasie zyskuje przewagę stanowisko, aby w nauce prawa cywilnego posługiwać się kategoriami analogicznymi do pojęcia winy w prawie karnym.
Na gruncie tej dziedziny prawa przedstawiane są dwie koncepcje winy: psychologiczna i normatywna. Ta ostatnia przeważa w nauce o deliktach cywilnych. Wychodząc z tego założenia, można przyjąć, że [...]