Abstrakt
Tryb szczególny w procesie karnym tworzy zespół odrębności nadający taki charakter postępowaniu w określonych sprawach lub przeciwko określonym kategoriom oskarżonych. Postępowania (tryby) szczególne wyodrębnia się przede wszystkim ze względu na potrzebę zróżnicowania nakładu sił i środków, w zależności od wagi i charakteru przestępstwa; co uzasadnia konieczność przewidzenia dla spraw prostszych postępowań mniej sformalizowanych. Niniejszy artykuł podejmuje problematykę zmiany w procesie karnym wprowadzającej postępowanie przyspieszone1.
Charakter prawny postępowania przyspieszonego
Współcześnie trudno byłoby wyobrazić sobie funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych bez tego rodzaju postępowań, gdyż ukształtowanie przebiegu procesu w sposób jednolity dla wszystkich spraw oznaczałoby nieliczenie się z przedmiotowym i podmiotowym zróżnicowaniem spraw karnych2. Trzeba mieć na uwadze, że istnieją pewne kategorie spraw, które wymagają szczególnie szybkiego rozstrzygnięcia. Tryb zwykły postępowania z rozbudowanym postępowaniem dowodowym często tego nie gwarantuje.
| W doktrynie przez postępowania szczególne rozumie się te postępowania, których przebieg zmierza do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego różniący się istotnie, w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę, od przebiegu procesu uznawanego za typowy w danym systemie3. |
Postępowanie przyspieszone stanowi tryb szczególny, zredukowany I stopnia. Istota jego wprowadzenia, jak i jego dawnego poprzednika w KPK z 1969 r. wiąże się – co wynika z samej nazwy – z przyspieszenia postępowania poprzez pominięcie lub uproszczenie niektórych czynności procesowych4. Przyspieszenie postępowania i skrócenie czynności przygotowawczych jest, jak można sądzić, podstawową ideą jaka legła u podstaw analizowanej nowelizacji KPK, a jednym z mechanizmów służących realizacji tych celów jest właśnie wdrożenie postępowania przyspieszonego. W ten sposób utwierdzony zostaje trend ewolucji postępowania karnego, według którego dominującym forum rozstrzygania spraw karnych, stają się procedury szczególne.
Zakres spraw rozpoznawanych w trybie przyspieszonym
Zgodnie z brzmieniem art. 517b § 1 in princ. KPK w postępowaniu przyspieszonym mogą być rozpoznawane sprawy o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie uproszczonym. Podstawowym warunkiem dla wdrożenia sądowego postępowania uproszczonego jest prowadzenie przygotowawczego stadium procesu w formie dochodzenia (art. 469 zd. 1 KPK).
| Wyjątkiem jest sytuacja, w której tryb uproszczony jest dopuszczalny, gdy postępowanie przygotowawcze było prowadzone w formie śledztwa, ale tylko w przypadku, w którym śledztwo jest wyłącznie wynikiem upływu terminu dochodzenia (art. 469 zd. 2 KPK). Ze względu na czas czynności postępowania przygotowawczego (48 godzin), ten przypadek niebędzie dotyczył trybu przyspieszonego. |
Według regulacji KPK dochodzenie prowadzi się w sprawach przestępstw należących do właściwości sądu rejonowego (art. 325b § 1 KPK):
1) zagrożonych karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym jednak, że w przypadku czynów wymierzonych przeciwko mieniu ustawa formułuje dodatkowy warunek, aby wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekraczała 50 000 zł (art. 325b § 1 pkt 1 KPK);
2) zagrożonych karą, której górna granica przekracza wprawdzie 5 lat, ale jedynie, gdy chodzi o udział w bójce lub pobiciu – art. 159 KK oraz ograbienie zwłok, grobu lub innego miejsca spoczynku zmarłego – art. 262 § 2 KK (art. 325b § 1 pkt 2 KPK);
3) stypizowanych w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz art. 289 § 2 KK, które zagrożone są również karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, ale pod warunkiem, że wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza kwoty 50 000 zł (art. 325b § 1 pkt 3 KPK).
Ponadto, ustawa w art. 325b § 2 KPK zawiera wyłączenia w określeniu spraw, które mimo że zagrożone są karą niższą niż 5 lat pozbawienia wolności kwalifikują się do prowadzenia ich w ramach śledztwa, co wyłącza w konsekwencji również i tryb uproszczony. A są to czyny określone w: art. 155, art. 156 § 2, art. 157a § 1, art. 164 § 2, art. 165 § 2, art. 168, art. 174 § 2, art. 175, art. 181-184, art. 186, art. 187, art. 197 § 2, art. 201, art. 228 § 2, art. 229 § 2, art. 230 § 2, art. 230a § 2, art. 231 § 1 i 3, art. 233 § 1 i 4, art. 234, art. 235, art. 240 § 1, art. 250a § 1–3, art. 258 § 1 i 2, art. 265 § 1 i 3, art. 266 § 2, art. 271 § 1 i 2 oraz w rozdziale XXXVI i XXXVII Kodeksu karnego.
Nie prowadzi się postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia, gdy podejrzany jest pozbawiony wolności – niezależnie w jakiej sprawie – z tym jednak, że o ile pozbawienie wolności wiąże się z zastosowaniem zatrzymania lub tymczasowego aresztowania wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem dochodzenie nie jest wyłączone (art. 325c pkt 1 KPK). Podstawa do rezygnacji z dochodzeniowej formy postępowania przygotowawczego związana jest także z przypadkami obrony obligatoryjnej z art. 79 § 1 KPK, a chodzić tu będzie o [...]