Abstrakt
Dotychczas prawo polskie nie definiowało pojęcia „dokument”, a tym bardziej „dokument elektroniczny”. Ta sytuacja częściowo uległa zmianie w związku z wprowadzeniem ustawą z 17.2.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne1 definicji dokumentu elektronicznego. Regulacja ta jednak dotyczy tylko czynności dokonywanych pomiędzy organami administracji publicznej oraz pomiędzy nimi i interesantami. Zakres przedmiotowy InfPodPublU nie rozciąga się na inne gałęzie prawa, w konsekwencji czego definicja dokumentu elektronicznego z ustawy nie obejmuje dokumentów w rozumieniu prawa cywilnego: materialnego i procesowego. Zagadnienie dokumentu elektronicznego ma szczególnie doniosłe znaczenie z uwagi na problematykę jego mocy dowodowej w procesie cywilnym, czemu poświęcony został niniejszy artykuł.
Pojęcie dokumentu elektronicznego w prawie cywilnym
W prawie polskim nie występuje legalna definicja dokumentu2 (tradycyjnego, materialnego). Przepisy prawa nie określają także jakiego nośnika należy użyć dla jego sporządzenia. Nie ulega jednak wątpliwości, że musi istnieć możliwość utrwalania na tym materiale treści oświadczenia woli lub wiedzy, tak aby mogła zostać spełniona funkcja dowodowa, jaka jest związana z dokumentem. Dokument może zostać sporządzony na jakimkolwiek trwałym materiale3, dowolna jest również technika jego sporządzenia4. InfPodPublU nie wymaga przy tym osobistego sporządzenia dokumentu przez strony, może go więc sporządzić ktokolwiek. W doktrynie toczy się ponadto spór co do podpisu jako koniecznego elementu dokumentu5.
We współczesnym obrocie gospodarczym coraz częściej mamy do czynienia z tzw. dokumentem elektronicznym, który często zastępuje dokumenty tradycyjne. W głównej mierze wynika to z łatwości i szybkości przesyłania, a w konsekwencji doręczania takich dokumentów, jak i znacznie mniejszych kosztów ich archiwizowania. Materiałem, na którym może zostać zapisany dokument elektroniczny może być dyskietka, płyta CD, twardy dysk, pamięć flash6. Podobnie reguluje tę kwestię InfPodPublU (niemająca jednak zastosowania do czynności prawa cywilnego materialnego i procesowego). Według art. 3 ust. 2 InfPodPublU dokumentem elektronicznym jest stanowiący odrębną całość znaczeniową zbiór danych uporządkowanych w określonej strukturze wewnętrznej i zapisany na informatycznym nośniku danych7. Należy jednak zwrócić uwagę, że jeżeli nie zostanie on opatrzony podpisem elektronicznym, to może być wielokrotnie powielany, a jego treść może być swobodnie modyfikowana i przesyłana na dowolne odległości nieoznaczonej liczbie adresatów. Nie ma przy tym znaczenia fakt, że percepcja treści dokumentu jest możliwa jedynie poprzez użycie odpowiednich urządzeń (np. komputerów) i oprogramowania, a ponadto następuje dopiero poprzez wyświetlenie na monitorze bądź poprzez wydruk komputerowy.
W literaturze niemieckiej uznaje się, że zarówno prezentacja dokumentu elektronicznego na monitorze komputera, jak i jego wydruk, to jedynie reprodukcje (tłumaczenia) dokumentu elektronicznego zapisanego na elektronicznym nośniku8. Na gruncie polskiego prawa należy przychylić się do tej koncepcji i za dokument elektroniczny uznać tylko odpowiedni zapis elektroniczny. A więc tylko on będzie miał odpowiednią moc dowodową. Wydruki i prezentacje będą, co najwyżej, zaczątkiem dowodu lub innym środkiem dowodowym. Jest to związane z możliwością przeprowadzenia odpowiedniego badania na prawdziwość dokumentu elektronicznego, że nie został podrobiony lub przerobiony, nie zmieniono jego struktury itp. Badanie w tym zakresie, w związku z prawdopodobnie niewystarczającą wiedzą sędziego, będzie dokonywane przez zewnętrznego biegłego informatyka9.
| Wielu przedstawicieli doktryny błędnie łączy pojęcie dokumentu z oświadczeniem woli, czy też formą pisemną, a także elektroniczną10. Należy pamiętać, że dokument może obejmować zarówno oświadczenia woli, jak i oświadczenia wiedzy. Również zagadnienie dokumentu i formy czynności prawnych to dwie różne kwestie prawne11. Pojęcia dokumentu nie można przenosić z prawa cywilnego materialnego do procesowego i odwrotnie12, nie są to bowiem pojęcia tożsame. Tym bardziej za odrębne należy uznać formę oświadczenia woli i dokument, w którym to oświadczenie woli zostało utrwalone. Dokumentem są także mapy, wyrysy, poświadczenia, potwierdzenia, odpisy, księgi rachunkowe, osnowy geodezyjne, operaty itp. |
Ponieważ dokument daje wyraz jakiejś wiadomości13, w związku z rozwojem nowoczesnych technologii tradycyjny pogląd o postaci dokumentu wydaje się niewystarczający. Współczesny dokument nie musi odzwierciedlać, czy też swoją wizualizacją przypominać tradycyjnego dokumentu pisemnego. W zabezpieczeniu takiego dokumentu, jako środka dowodowego, istotna jest jego treść oraz zapewnienie integralności oraz prawdziwości. Dlatego za dokument elektroniczny należy także uważać nagrania multimedialne, zawierające także obrazy, czy też dźwięk – byleby spełniały funkcję dokumentu tradycyjnego14. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby takie dokumenty – dla zagwarantowania prawdziwości i integralności, oraz dla umożliwienia identyfikacji składającego dokument – były podpisywane podpisem elektronicznym, w szczególności bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym ważnym kwalifikowanym certyfikatem. Zarówno w przypadku wizualizacji zbliżonej do dokumentu pisemnego, jak i obrazu multimedialnego (zawierającego np. obraz i dźwięk) sąd powinien taki dokument uznać za dowód. Za taką interpretacją przemawiają definicje podpisu oraz bezpiecznego podpisu elektronicznego.
| Zgodnie z art. 3 ustawy z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym15, podpisem elektronicznym są dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone, lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Ustawa nie przesądza, jakie dane mogą być podpisane, w jakiej postaci, czy też strukturze. Podpisem elektronicznym, a także bezpiecznym podpisem elektronicznym mogą być podpisane każde dane, do których można go dołączyć. |
Na gruncie polskiego prawa, opatrując dane utrwalające oświadczenie woli bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym ważnym kwalifikowanym certyfikatem zostaje wypełniona przesłanka zachowania formy elektronicznej wynikająca z art. 78 § 2 KC, zgodnie z którym oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z oświadczeniem w formie pisemnej. Zasadniczym problemem w kwestii uznawalności prawnej takich dokumentów – również na tle postępowania cywilnego – jest [...]