Abstrakt
Rozwój gospodarczy każdego kraju zależy od rozwoju przedsiębiorczości, a zatem należy w tym zakresie stwarzać sprzyjające warunki. Nie można jednak zapominać o instrumentach pozwalających nadzorować ten rozwój i eliminować ewentualne negatywne zjawiska. W Polsce proces ten jest kontrolowany m.in. przez obowiązek rejestracji spółek handlowych w Krajowym Rejestrze Sądowym1. Obejmuje on nie tylko zgłoszenie powstania podmiotu, ale także przewidziane prawem zmiany w nim zachodzące, w tym okoliczności prowadzące do jego likwidacji i zakończenia bytu prawnego. Powstaniu i skutecznej realizacji obowiązku zgłaszania tych ostatnich zdarzeń należy poświęcić kilka uwag. W ich ramach na szczególne wyróżnienie zasługuje naświetlenie statusu wspólników/akcjonariuszy w obliczu możliwości utraty płynności finansowej przez spółkę lub nastąpienia już takiego stanu.
Wolność działalności gospodarczej
Artykuł 20 i 22 Konstytucji statuują zasadę wolności działalności gospodarczej. Zgodnie z nimi, społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej, a ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Rozwinięcie tych zasad zawiera art. 6 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej2. Na jego mocy podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Ponadto, organ administracji publicznej nie może żądać ani uzależnić swojej decyzji w sprawie podjęcia, wykonywania lub zakończenia działalności gospodarczej przez zainteresowaną osobę od spełnienia przez nią dodatkowych warunków, w szczególności przedłożenia dokumentów lub ujawnienia danych, nieprzewidzianych przepisami prawa.
Spółki prawa handlowego
Rozważania na temat spółek prawa handlowego należy zacząć od art. 3 KSH. Zgodnie z tym przepisem przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób.
Na gruncie Kodeksu spółek handlowych, spółki handlowe dzieli się na osobowe i kapitałowe. Spółkami osobowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa i spółka komandytowo-akcyjna. Spółki kapitałowe to: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.
| W przeciwieństwie do spółek kapitałowych, spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej. Z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że w spółkach osobowych na plan pierwszy wysuwają się osoby wspólników, natomiast w spółkach kapitałowych – majątek (kapitał) spółki3. Spółka osobowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru (art. 251 § 1, art. 94, art. 109 § 1 i art. 134 § 1 KSH). Natomiast stosownie do art. 12 KSH spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji albo spółka akcyjna w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółką z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną. Z tą też chwilą staje się ona podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji.Spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana (art. 8 § 1 KSH). |
Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową – art. 22 § 1 KSH. Z mocy § 2 tego artykułu w spółce jawnej każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31 KSH, tzn. subsydiarnej odpowiedzialności wspólnika.
Według art. 86 KSH spółką partnerską jest spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Zgodnie z art. 89 KSH, w sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale do spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej. Na mocy art. 95 KSH, partner w spółce partnerskiej nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej.
Artykuł 102 KSH stanowi, że spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Natomiast art. 125 KSH, że spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.
Natomiast stosownie do art. 151 § 3 i 4 KSH wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki i nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Analogiczna sytuacja zachodzi odnośnie akcjonariuszy spółki akcyjnej – art. 301 § 4 i 5 KSH.
Zjawisko „martwych” spółek
Najbardziej pożądanym stanem jest, aby spółka w czasie swojego istnienia przynosiła zyski, które motywują osoby tworzące spółkę do sprawowania pieczy nad jej działalnością. Aktywności w tym zakresie służy przede wszystkim uczestnictwo w zgromadzeniach wspólników i podejmowaniu konkretnych uchwał, a możliwość kontroli zabezpiecza szereg przepisów (np. art. 39 i n., art. 89, art. 120 i n., art. 140 i n., art. 212 i n., art. 381 i n. KSH).
Racjonalne podejście do kwestii prowadzenia spraw spółki zakłada taką samą aktywność wspólników w przypadku jej kłopotów finansowych. Naturalnym powinno być rozumowanie, że jeżeli działalność spółki zaczyna przynosić straty to proces ten nie powinien być pozostawiony bez podjęcia szybkich, konkretnych decyzji.
W przypadku spółek osobowych ciążąca na wspólnikach osobista odpowiedzialność wymusza na nich większą dbałość o losy spółki. Z reguły niemożliwe jest tu zwlekanie z uregulowaniem spraw spółki i zakończeniem jej bytu prawnego, ponieważ pociąga to negatywne skutki dotyczące bezpośrednio majątku wspólników.
Natomiast rozwiązania przyjęte w art. 151 § 3 i 4 oraz art. 301 § 4 i 5 KSH powodują, że w przypadku załamania się sytuacji finansowej spółki, i wynikających z tego rezygnacji członków organów, także wspólnicy przestają być zainteresowani jakimikolwiek sprawami spółki. Proces ten prowadzi do coraz częstszego figurowania w rejestrze podmiotów „martwych”4, niewykonujących swoich obowiązków ustawowych5. Są to spółki, które nie przerejestrowały się do Krajowego Rejestru Sądowego, oraz te, które do tej pory nie dostosowały swoich umów, aktów założycielskich i statutów, a także wysokości kapitału zakładowego do wymogów Kodeksu spółek handlowych. O podmiotach tych mowa w art. 623 i 624 KSH.
O ile więc wspólników spółek kapitałowych nie można uznać za osoby prowadzące działalność gospodarczą6 to podmiotem takim jest na pewno tworzona przez nich spółka. Pośrednio więc mają oni swój wkład w obrót gospodarczy. Powinni zatem z tego tytułu nie tylko czerpać korzyści, ale i ponosić konsekwencje negatywnych zjawisk.
Należy się więc zastanowić nad odpowiedzią na pytanie czy konstytucyjna zasada wolności działalności gospodarczej zakłada powstawanie takich stanów7.
Do bliższego przyjrzenia się poruszanemu zjawisku skłania [...]