Abstrakt

Niniejszy artykuł prezentuje problematyczne zagadnienie potrącenia w postępowaniu nakazowym, podejmując sporną kwestię interpretacji art. 439 § 3 KPC oraz skutków prawnych zasądzenia potrącenia roszczenia.

Podstawa zarzutów od nakazu zapłaty do potrącenia

Wedle art. 493 § 3 KPC w postępowaniu nakazowym pozwany wnosząc zarzuty od nakazu zapłaty do potrącenia, może przedstawić tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których mowa w art. 485 KPC. Ten ostatni przepis wskazuje, w oparciu o jakie dokumenty można wnosić o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Są to:

• dokumenty urzędowe,
• zaakceptowany przez dłużnika rachunek,
• wezwanie wierzyciela do zapłaty i pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu,
• zaakceptowane przez dłużnika żądanie zapłaty, zwrócone przez bank i niezapłacone z powodu braku środków na rachunku bankowym,
• weksel,
• czek,
• warrant,
• rewers oraz
• wyciąg z ksiąg bankowych.

Koncentrując uwagę wyłącznie na potrąceniu jako środku obrony pozwanego, należy zauważyć, bez szerszego rozwijania tej kwestii, że skuteczność procesowego zarzutu potrącenia zależy od spełnienia przesłanek potrącenia uregulowanych w prawie materialnym (art. 498 i n. KC). W warunkach toczonego sporu podniesienie procesowego zarzutu powiedzie się tylko wtedy, jeżeli: po pierwsze, wcześniej powstanie stan potrącalności i po drugie, pozwany złoży oświadczenie o potrąceniu (art. 499 KC), w konsekwencji bowiem tych zdarzeń nastąpi odpowiednie wygaszenie wzajemnych zobowiązań stron procesu. Przy czym, samo działanie pozwanego zmierzające do unicestwienia wierzytelności powoda może być skutecznie zdziałane jeszcze przed zawiśnięciem sporu, jak i w trakcie toczącego się postępowania. W obu wypadkach pozwany korzysta z procesowego zarzutu potrącenia, jakkolwiek tylko w tej drugiej sytuacji czynność procesowa, jaką jest zgłoszenie omawianego zarzutu, zawiera w sobie jednocześnie oświadczenie z art. 499 KC.

Spory wokół interpretacji art. 493 § 3 KPC

Analiza art. 493 § 3 KPC może prowadzić do różnych wniosków. Wykładnia semantyczna uzasadnia takie rozumienie wskazanego przepisu, że zarówno powód dochodząc swego roszczenia oraz pozwany, broniąc się przed nim, w postępowaniu nakazowym muszą korzystać z wymienionych wyżej dokumentów. Wedle tego stanowiska pozwany może bronić się procesowym zarzutem potrącenia tylko w sytuacji, gdy jego wierzytelność (analogicznie jak wierzytelność drugiej strony), udokumentowana zostanie w sposób wskazany w art. 485 KPC. W takim wypadku, w świetle art. 493 § 3 KPC, bez znaczenia pozostaje okoliczność, czy pozwany jeszcze przed zawiśnięciem sporu złożył drugiej stronie oświadczenie o potrąceniu i wskutek tego wygaszona została wierzytelność, czy też chciałby to uczynić dopiero w zarzutach od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym.

Przepis art. 493 § 3 KPC można interpretować inaczej. W tym wypadku konieczne jest wyraźne odróżnienie procesowego zarzutu potrącenia od potrącenia jako sposobu wygaszania zobowiązań normowanego w prawie materialnym. Ograniczenia co do możliwości podniesienia zarzutu potrącenia w zarzutach od nakazu zapłaty dotyczyłyby jedynie takiej sytuacji, w której pozwany podnosząc w zarzutach od nakazu zapłaty procesowy zarzut zawiera w nim jednocześnie oświadczenie o potrąceniu z art. 499 KC. Inaczej rzecz ujmując, w sytuacji, w której pozwany jeszcze przed zawiśnięciem sporu złożył oświadczenie o potrąceniu, i wskutek tego wygasił dochodzone przez powoda roszczenie, pozwany mógłby z pominięciem rygorów z art. 493 § 3 KPC wykazywać brak czynnej legitymacji procesowej powoda, także dowodząc fakt wcześniejszego potrącenia.

Za pierwszym ze wskazanych sposobów wykładni art. 493 § 3 KPC opowiedzieli się [...]