Abstrakt
Ustawa z 29.3.2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw wprowadziła w istotnym zakresie zmiany w obowiązującej procedurze karnej1. Poważnymi modyfikacjami objęto przede wszystkim przygotowawcze stadium procesu karnego.
Najważniejsze zmiany dotyczą powrotu do koncepcji prowadzenia śledztw przez prokuratorów, wprowadzenia instancji poziomej w zakresie rozpoznawania zażaleń od rozstrzygnięć i innych czynności prokuratora – z wyłączeniem niektórych decyzji pozostawionych dla prokuratora nadrzędnego – istotnego ograniczenia nadzoru instancyjnego prokuratur okręgowych i apelacyjnych, wprowadzenia bezpośredniego rozpoznawania zażaleń na decyzje kończące postępowanie przygotowawcze przez sąd, poszerzenia możliwości stosowania tymczasowego aresztowania.
Śledztwo
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 309 KPK śledztwo prowadzi się w sprawach:
1) w których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego,
2) o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
3) o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,
4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,
5) o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeśli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
Podobnie zatem jak przed nowelizacją możemy wyróżnić dwie postacie śledztwa:
- obligatoryjną, gdy ustawa przesądza tę formę postępowania przygotowawczego,
- fakultatywną, gdy prowadzenie postępowania w tej postaci opiera się na decyzji prokuratora.
O obligatoryjnym prowadzeniu śledztwa decyduje rodzaj przestępstwa (kryterium przedmiotowe) lub osoba sprawcy (kryterium podmiotowe)2. O ile jednak dotychczasowe brzmienie art. 309 pkt 1 KPK wprost mówiło jedynie, że śledztwa wymagały sprawy, które stanowiły zbrodnię (art. 7 § 2 KK), po wejściu w życie ZmKPKU są to wszystkie sprawy zakwalifikowane do właściwości sądu okręgowego.
Zgodnie z art. 25 § 1 sąd okręgowy orzeka w I instancji w sprawach o następujące przestępstwa: 1) o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych, 2) o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art. 140–142, art. 148 § 4, art. 149, art. 150 § 1, art. 151–154, art. 156 § 3, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 210 § 2, art. 252 oraz art. 253 § 2, art. 258 § 1–3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 286 § 1 w zw. z art. 294, art. 287 § 1 w zw. z art. 294, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego, 3) o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego. |
Przed ZmKPKU taki wniosek wynikał z analizy art. 325b § 1 KPK, który formę dochodzenia odnosi jedynie do spraw o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego, a w rezultacie sprawy przynależne kognicji sądu okręgowego i tak wymagały na etapie postępowania przygotowawczego formy śledztwa.
W oparciu o kryterium przedmiotowe śledztwo obligatoryjne prowadzi się więc w sprawach należących do właściwości sądu okręgowego w I instancji oraz o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia. W tym drugim przypadku śledztwo wymagane będzie w sprawach o występki zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica przekracza 5 lat, ale od tego są liczne wyjątki, określone w sposób zróżnicowany.
| Pomimo że górna granica zagrożenia wynosi nie więcej niż lat 5 do śledztwa kwalifikują się sprawy przestępstw przeciwko mieniu, o ile wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda grożąca lub wyrządzona przekracza kwotę 100 000 zł (art. 325b § 1 pkt 1 KPK). Do nowelizacji kwota ta wynosiła 50 000 zł. Pomimo że górna granica nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności do śledztw kwalifikują się czyny z art. 155, art. 156 § 2, art. 157a § 1, art. 164 § 2, art. 165 § 2, art. 168, art. 174 § 2, art. 175, art. 181–184, art. 186, art. 201, art. 231 § 1 i 3, art. 233 § 1 i 4, art. 240 § 1, art. 250a § 1–3, art. 265 § 3, oraz w rozdziale XXXVI i XXXVII Kodeksu karnego (art. 325b § 2 KPK). Forma śledztwa obejmuje także niektóre czyny zagrożone sankcją przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, tak jest gdy chodzi o przestępstwa z art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2, art. 289 § 2 KK, o ile jednak wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca przekroczy kwotę 100 000 zł (art. 325b § 1 pkt 3 KPK). Do ZmKPKU kwotę graniczną stanowiło 50 000 zł. |
1. Przejście dochodzenia w śledztwo
Istotna zmiana dotyczy trzech podstaw, które poza przypadkami wszczynania śledztwa z uwagi na kwalifikację prawną, dotychczas dominowały w praktyce organów ścigania i skutkowały przejściem dochodzenia w śledztwo. Pierwsza z nich to pozbawienie oskarżonego wolności w tej lub innej sprawie – za wyjątkiem zatrzymania lub tymczasowego aresztowania sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. Takie rozwiązanie przewidywał art. 325c pkt 1 KPK sprzed ZmKPKU. O ile pozbawienie wolności oskarżonego, w tej lub innej sprawie, wiązało się z odbywaniem kary pozbawienia wolności bądź z tymczasowym aresztowaniem nie było wątpliwości, że taka forma pozbawienia wolności utrudnia realizowanie przez podejrzanego pełni swych praw w danym postępowaniu i forma śledztwa jako bardziej sformalizowana, z niektórymi czynnościami jakich nie wymaga dochodzenie, miała swoje uzasadnienie. Rzecz jednak w tym, że przepis art. 325c pkt 1 KPK w poprzednim kształcie nie różnicował długotrwałości pozbawienia wolności jako podstawy dla formy śledztwa, a w rezultacie również pozbawienie wolności podejrzanego związane z jego zatrzymaniem – poza oczywiście zatrzymaniem na gorącym uczynku popełnienia czynu lub bezpośrednio potem – skutkowało koniecznością wszczynania śledztwa. W orzecznictwie wypowiadano się, że każde pozbawienie wolności, w tym również zatrzymanie – z wyjątkiem zatrzymania lub tymczasowego aresztowania wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem – wyłącza, zgodnie z art. 325c pkt 1 KPK, możliwość prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia3. Taki wniosek wynikał z [...]