Abstrakt

W niniejszym artykule Autor dokonuje analizy problemu prawa wypowiedzenia umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych na tle art. 59 ust. 2 Prawa telekomunikacyjnego¹, w świetle zagadnień dotyczących prawa kontraktowego i konsumenckiego. Autor podejmuje także kwestię wpływu ratio legis przepisu art. 59 § 2 PrTel na jego prawidłową wykładnię językową.

Istota problemu

Stosownie do art. 59 ust. 2 PrTel: „Dostawca publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych powiadamia abonenta o każdej zmianie w regulaminie, o którym mowa w ust. 1, z wyprzedzeniem co najmniej jednego okresu rozliczeniowego przed wprowadzeniem tych zmian w życie. Jednocześnie abonent powinien zostać poinformowany o prawie wypowiedzenia umowy w przypadku braku akceptacji zmian, a także o tym, że w razie skorzystania z tego prawa dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze”.

W związku z brzmieniem art. 59 ust. 2 PrTel, w praktyce obrotu powstały dwie podstawowe wątpliwości:

- czy każda zmiana postanowień regulaminu świadczenia usług telekomunikacyjnych, a więc także obojętnych dla konsumenta (użytkownika końcowego) lub obiektywnie korzystnych dla niego, stanowi podstawę do wypowiedzenia przez niego umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych bez obowiązku zapłaty roszczenia odszkodowawczego na rzecz dostawcy usługi? oraz

- czy w razie braku w regulaminie świadczenia usług telekomunikacyjnych postanowień wymaganych przez bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, uzupełnienie regulaminu należy kwalifikować jako zmianę w rozumieniu art. 59 ust. 2 PrTel uprawniającą konsumenta (użytkownika końcowego) do wypowiedzenia przez niego umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych bez obowiązku zapłaty roszczenia odszkodowawczego na rzecz dostawcy usługi?

Wymaga podkreślenia, że rozstrzygnięcie niniejszego problemu jest nie tylko zagadnieniem z zakresu teorii prawa kontraktowego i konsumenckiego. Rygorystycznie literalna interpretacja tego przepisu, oderwana od okoliczności konkretnego przypadku oraz jego ratio legis, może prowadzić „na pierwszy rzut oka” do wniosku, że niezależnie od charakteru zmian, ich źródła oraz wpływu na prawa i obowiązki stron umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych, każda zmiana, nawet redakcyjna, regulaminu nakłada na przedsiębiorcę telekomunikacyjnego obowiązek poinformowania użytkownika końcowego (konsumenta) o prawie wypowiedzenia umowy w przypadku braku akceptacji zmian, a także o tym, że w razie skorzystania z tego prawa dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze. Oznaczałoby to, że już po zawarciu terminowej umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych, w ramach której konsument otrzymuje określoną korzyść (np. telefon za 1 zł, niższy abonament, dostęp do Internetu itp.) pod warunkiem, że będzie korzystać z usług przedsiębiorcy telekomunikacyjnego przez okres wskazany w umowie (zazwyczaj 24 miesiące), konsument miałby prawo rozwiązania umowy bez obowiązku zwrotu otrzymanej korzyści promocyjnej i zapłaty związanego z tym odszkodowania.

Wykładnia językowa a ratio legis art. 59 ust. 2 PrTel

Ratio legis art. 59 ust. 2 PrTel nie wywołuje żadnych wątpliwości. Celem tego przepisu jest zwiększenie standardu ochrony konsumenta jako słabszej strony obrotu w relacjach kontraktowych z przedsiębiorcą telekomunikacyjnym. Przepis ten ma zatem chronić konsumenta (użytkow-­nika końcowego) przed roszczeniami odszkodowawczymi kierowanymi przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego np. żądanie zapłaty kary umownej w razie wypowiedzenia umowy terminowej o świadczenie usług telekomunikacyjnych zawartej w związku z promocją określonego „produktu telekomunikacyjnego” w przypadku, gdy przedsiębiorca, już po zawarciu tej umowy, dokonuje zmiany regulaminu świadczenia usług telekomunikacyjnych w sposób naruszający prawa użytkownika końcowego (konsumenta).

W przypadku, gdy zmiana regulaminu świadczenia usług telekomunikacyjnych nie osłabia pozycji kontraktowej konsumenta (pozostaje obojętna z punktu widzenia takiej pozycji), a niekiedy ją wręcz wzmacnia, nie ma żadnego uzasadnienia natury celowościowej, aby konsument podlegał dodatkowej ochronie wynikającej z art. 59 ust. 2 PrTel. Ryzyko takiej wykładni wiąże się oczywiście z niebezpieczeństwem relatywizacji, dowolności czy subiektywizmem ocen co do charakteru zmian. Każdy przypadek wymaga zatem oceny in concreto, a wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz ochrony praw konsumenta jako słabszej strony kontraktu. Jeżeli jednak obiektywnie da się ustalić, że zmiana dokonywana w okolicznościach konkretnego przypadku jest obojętna dla konsumenta lub zwiększa standard jego ochrony, wówczas brak jest przesłanek celowościowych, aby przyznawać mu prawo wypowiedzenia umowy bez obowiązku zapłaty odszkodowania. Skoro bowiem konsument zawierając umowę o świadczenie usług telekomunikacyjnych godzi się na niższy standard ochrony lub na określony standard ochrony, to tym bardziej godzi się na podwyższenie tego standardu już po zawarciu umowy lub na zmiany obojętne dla ustalonego w umowie zakresu praw i obowiązków stron.

Wymaga podkreślenia, że prezentowana wykładnia art. 59 ust. 2 PrTel jest zgodna z przyjętymi regułami wykładni prawa. Dogmatyczna wykładnia art. 59 ust. 2 PrTel telekomunikacyjnego prowadząca do zerwania związku między znaczeniem językowym przepisu a jego ratio legis dotyka bowiem fundamentalnego problemu z zakresu teorii prawa dotyczącego wzajemnych relacji pomiędzy wykładnią językową a wykładnią celowościową (funkcjo­nalną). Modelowo przyjmuje się tu dwa rozwiązania. Stosownie do pierwszego z nich wykładnia celowościowa jest dopuszczalna pod warunkiem, że [...]