Abstrakt

Z dniem 2.3.2006 r. weszła w życie nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 28.7.2005 r.¹, która zastąpiła dotychczas obowiązującą ustawę z 13.6.1967 r.² oraz część aktów wykonawczych do niej, w tym m.in. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17.12.1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych³ i wprowadziła − biorąc pod uwagę wcześniejszą regulację w przedmiocie kosztów sądowych − szereg nowatorskich unormowań.

Oceniając pierwszy rok obowiązywania nowej ustawy o kosztach sądowych wskazać należy, że część jej istotnych regulacji wzbudziła w praktyce poważne wątpliwości, co do sposobu ich interpretowania i stosowania. Niejasności te były na tyle doniosłe, że doczekały się swoich rozstrzygnięć dopiero w postaci orzecznictwa Sądu Najwyższego. W celu m.in. rozstrzygnięcia pojawiających się przy stosowaniu KSCU05 wątpliwości ustawodawca uchwalił nowelizację niektórych jej regulacji⁴.

Celem niniejszego artykułu jest omówienie istotnych kwestii spornych, które pojawiły się w ciągu pierwszego roku funkcjonowania KSCU05, w oparciu o wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego, wypracowane na gruncie omawianej ustawy, oraz przybliżenie niektórych ostatnich jej zmian, wprowadzonych ZmKSCU06.

Zakres czasowy obowiązywania ustawy

Jednym z pierwszych zagadnień, które pojawiło się przy stosowaniu KSCU05 był zakres czasowy jej obowiązywania.

Przepis art. 149 ust. 1 KSCU05 będący przepisem przejściowym, stanowi, że w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się do czasu zakończenia postępowania w danej instancji dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych. Co do zakresu czasowego obo­wiązywania nowej regulacji o kosztach sądowych Sąd Najwyższy wypowiedział się po raz pierwszy uchwałą z 22.11.2006 r.⁵ wyjaśniając, że przepisy tej ustawy mają zastosowanie do apelacji wniesionej od wyroku wydanego po wejściu jej w życie. W praktyce jednak pojawiły się także wątpliwości, co do rozumienia momentu zakończenia postępowania cywilnego w danej instancji, który zgodnie z treścią art. 149 ust. 1 KSCU05, przesądza o rozpoczęciu jej stosowania. Zagadnienie to SN rozstrzygnął w uchwale z 24.1.2006 r.⁶, w której wskazał, że zakoń­czenie postępowania w danej instancji − w rozumieniu powołanego wyżej przepisu przejściowego − następuje z chwilą wydania orzeczenia kończącego postępowanie w tej instancji. W przypadku więc postępowań, które zostały wszczęte przed datą wejścia w życie KSCU05, przepisy starej ustawy o kosztach sądowych, jak i przepisy do­ty­czące zwolnienia od kosztów sądowych uregulowane do 2.3.2006 r. w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 112–116 KPC), będą miały zastosowanie do momentu wydania w sprawie orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji (tj. w I instancji i w II instancji)⁷.Wszystkie natomiast czynności procesowe mające miejsce po dacie wydania orzeczenia kończącego postępowanie, powinny być oceniane już według regulacji aktualnie obowiązującej ustawy.

Kolejne zagadnienie związane z zakresem stosowania nowej i starej ustawy o kosztach sądowych, dotyczyło sposobu ustalenia wysokości opłaty od wniosku o wykreślenie hipoteki.

Przepis art. 46 KSCU05 stanowił, że od wniosku o wykreślenie wpisu pobiera się połowę opłaty pobranej od wniosku o wpis. Takie sformułowanie przepisu sprawiło, że w praktyce pojawiły się wątpliwości, co do tego w jakiej wysokości pobierać opłatę od wniosku o wykreślenie hipoteki wpisanej pod rządem starej ustawy o kosztach sądowych. Wątpliwości dotyczyły tego, czy od wniosku o wykreślenie hipoteki należy pobrać połowę opłaty faktycznie uiszczonej od wniosku o jej wpis, czy też opłata ta powinna być obliczona jako połowa opłaty, którą pobiera się za dokonanie takiego wpisu według aktualnie obowiązującej ustawy o kosztach sądowych. Praktyka w tej kwestii kształtowała się w dwojaki sposób. Niektóre sądy przyjmowały, że chodzi o połowę opłaty, która została rzeczywiście pobrana od wniosku o wpis do księgi wieczystej, natomiast inne stawały na stanowisku, że w przepisie art. 46 KSCU05 mowa jest o połowie opłaty należnej od wniosku o wpis według nowych przepisów. Rozbieżności te Sąd Najwyższy rozstrzygnął uchwałą z 21.11.2006 r.⁸, wskazując, że wniosek o wykreślenie hipoteki złożony po wejściu w życie KSCU05 podlega opłacie sądowej w wysokości stanowiącej połowę opłaty należnej od wniosku o wpis tego prawa określonej w aktualnie obowiązującej ustawie.

Wyżej wskazane wątpliwości dostrzegł także ustawodawca i ustawą z 14.12.2006 r. zmienił brzmienie przepisu art. 46 KSCU05 wskazując, że od wniosku o wykreślenie wpisu pobiera się połowę opłaty należnej od wniosku o wpis. W ten sposób wyraźnie określił, że opłata od wniosku o wykreślenie powinna być ustalana jako połowa opłaty należnej za dokonanie wpisu zgodnie z obecnie obowiązującą ustawą o kosztach sądowych.

Ujednolicenie nazewnictwa

KSCU05 ustawodawca dokonał także ujednolicenia nazewnictwa w przedmiocie kosztów sądowych w ten sposób, że funkcjonujące w poprzedniej ustawie pojęcie wpisu sądowego zastąpił pojęciem opłaty. Aktualnie obowiązująca ustawa o kosztach sądowych przewiduje pięć rodzajów opłat:

• stałą,
• stosunkową,
• podstawową,
• tymczasową oraz
• ostateczną⁹.

Opłatą stałą, zgodnie z brzmieniem przepisu art. 12 KSCU05, jest opłata pobierana w sprawach o prawa niemajątkowe oraz wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Ustawodawca przyjął, że opłata stała nie może być niższa niż 30 zł i wyższa niż 5000 zł. Obok opłaty stałej, KSCU05 przewiduje także opłatę podstawową, którą zgodnie z przepisem art. 14 KSCU05, pobiera się w sprawach, w których przepis nie przewiduje opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Opłata podstawowa wynosi 30 zł i stanowi minimalną opłatę, którą strona zobowiązana jest uiścić od pisma podlegającego opłacie.

Przed zmianami [...]