Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie konsekwencji nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 2.7.2004 r.1 dla żeglugi morskiej, a w szczególności dla właścicieli i armatorów statków morskich, tak podnoszących banderę polską, jak i zagranicznych. Jakkolwiek przepisy proceduralne nie mają bezpośredniego wpływu na prawa i obowiązki uczestników obrotu morskiego, to sposób zabezpieczania i egzekucji roszczeń w odniesieniu do jednostek używanych w żegludze ma często zasadnicze znaczenie zarówno dla właścicieli i armatorów statków, jak i ich wierzycieli.
Pomimo że nowelizacja Kodeksu dotyczyła szeregu różnych przepisów, jedynie zmiany dotyczące dawnej Księgi pierwszej Części drugiej, obecnie określonej jako Część II - Postępowanie zabezpieczające, oraz zmiany w Tytule VII - Egzekucja ze statków morskich, będą miały bezpośredni wpływ na stosunki prawne w żegludze.
Postępowanie zabezpieczające
Postępowanie zabezpieczające przeszło gruntowną modernizację, począwszy od umieszczenia przepisów je regulujących w osobnej Części drugiej Kodeksu, poprzez rezygnację z terminu „zarządzenie tymczasowe’’ i zastąpienie go terminem „postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia”, zmianę określeń stosowanych do oznaczenia stron postępowania zabezpieczającego, wprowadzenie pojęcia „interes prawny’’, odmienne zdefiniowanie przesłanek samego zabezpieczenia, aż do rozszerzenia katalogu dóbr, jakie mogą zostać zabezpieczone w tym postępowaniu i sposobów samego zabezpieczenia.
Zmiany te dotyczą oczywiście wszystkich podmiotów znajdujących się bezpośrednio w zakresie jurysdykcji sądów polskich. Jednak nie wszystkie wprowadzone nowelizacją zmiany są przedmiotem niniejszego artykułu, a jedynie te, które w na tyle specyficzny sposób oddziaływają na uczestników obrotu portowo-morskiego, że zasługują na odrębną analizę i komentarz.
Przypadkiem takim jest przede wszystkim areszt statku morskiego, będący szczególnym sposobem zabezpieczenia roszczenia. Wyjątkowość zabezpieczenia roszczeń poprzez areszt statku morskiego wynika nie tyle ze specyficznego charakteru statku morskiego jako takiego (tak faktycznego, jaki i formalnoprawnego), co z okoliczności, że w przeważającej ilości wypadków zabezpieczenie takie dotyczy mienia stanowiącego własność osoby zagranicznej znajdującego się jedynie czasowo na terytorium Rzeczypospolitej, jak i wreszcie z faktu, że areszt statku morskiego jest przedmiotem specjalnej konwencji międzynarodowej o areszcie statku morskiego, której Polska jest stroną2.
Art. 730 KPC: § 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. § 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. |
Brak istotnych zmian. Część materii regulowanej w dawnym art. 730 przeniesiono do art. 731.
Art. 7301 KPC: § 1. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. § 2. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. § 3. Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględni interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. |
Przepis ten przewiduje rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych, obejmując tym samym każdego będącego stroną lub uczestnikiem postępowania. Ponadto, w miejsce dotychczas istniejących (przed nowelizacją art. 730 § 2) czterech przesłanek udzielenia zabezpieczenia, z których trzy pierwsze musiały być spełnione kumulatywnie, wprowadzono jedynie dwie:
- uprawdopodobnienie roszczenia i
- interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
Pojęcie „interesu prawnego” zdefiniowano jako sytuację, w której „brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie postępowania w sprawie”. Jest to więc rodzaj klauzuli generalnej o dość szerokim obszarze pojęciowym. Na marginesie można zauważyć, iż przesłanki określające sytuacje, w których stronie przysługiwać będzie interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia występują w praktyce polskiego wymiaru sprawiedliwości nad wyraz często, gdyż prawie każda egzekucja prowadzona w Polsce jest „poważnie utrudniona”. Znowelizowane przepisy w dalszym ciągu nie wspominają expressis verbis o sytuacji, gdy sądem właściwym dla rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu rozpoznawczym jest sąd zagraniczny, a powód żąda zabezpieczenia roszczenia przez sąd polski. Co prawda, przed nowelizacją przepisy wspominały o „sądzie powszechnym”, gdy tymczasem obecnie mowa już ogólnie o „sądzie”. Najwidoczniej ustawodawca przyjął, że w świetle orzeczenia SN z 18.3.1993 r. i ugruntowanej następnie praktyki nie ma potrzeby bezpośredniego regulowania tej kwestii, gdyż jest ona bezdyskusyjna3.
Art. 731 KPC: Zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Art. 732 KPC: Zabezpieczenie udzielane jest na wniosek, a w wypadkach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu - także z urzędu. |
Treść tego przepisu odpowiada treści dawnego art. 732 § 1 KPC.
Art. 733 KPC: Udzielając zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, sąd wyznacza termin, w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni. |
Odpowiada treścią dawnemu art. 743. Treść przeformułowano – przepis nie wspomina obecnie o „wytoczeniu sprawy’’, ale o „wniesieniu pisma wszczynającego postępowanie”.
Art. 734 KPC: Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji. Wnioski o udzielenie zabezpieczenia zgłoszone w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której postępowanie się toczy, z wyjątkiem wypadku, gdy sądem tym jest Sąd Najwyższy. Wtedy o zabezpieczeniu orzeka sąd pierwszej instancji. |
Uściślono dawny przepis art. 735 KPC.
Art. 735 KPC: Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. |
Jako zasadę wprowadzono [...]