Abstrakt

W toku rozważań poświęconych instytucji prokury osią dyskusji jest zwykle zakres prokury ujmowany ustawowo jako umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Dokonując porównań prokury z instytucją pełnomocnictwa można wywnioskować, że zakres umocowania pełnomocnika do działania w cudzym imieniu każdorazowo zakreśla treść oświadczenia woli mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa, podczas gdy umocowanie prokurenta do działania w cudzym imieniu jest w każdym wypadku ściśle określony przez samą ustawę (choć udzielenie prokury, tak jak i pełnomocnictwa, wymaga jednostronnej czynności upoważniającej mocodawcy)¹. Jednakże wskazana tutaj różnica nie może prowadzić do mylnej konkluzji, że prokurent jest nieograniczony w swoich działaniach. Już samo ujęcie ustawowe zakresu prokury pozwala wnioskować, że umocowanie prokurenta nie obejmuje czynności niezwiązanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa mocodawcy. Nie jest to jednakże jedyna restrykcja odnosząca się do umocowania prokurenta. Niniejsza publikacja stanowi próbę syntetycznego ujęcia problematyki ustawowych, jaki i „kontraktowych” ograniczeń prokury.

Ograniczenia natury „ustawowej”

Prokura, jako instytucja prawa, została uregulowana już w ramach przepisów Kodeksu handlowego z 1934 r.² i w tym, co do istoty kształcie funkcjonowała także po roku 1990. Nowe przepisy o prokurze wprowadzono dopiero w ramach nowelizacji Kodeksu cywilnego, dokonanej ustawą z 14.2.2003 r.³, która weszła w życie 25.9.2003 r. Nowe przepisy nie przyniosły jednak zmiany koncepcji działania prokury, natomiast w pewnym stopniu uzasadniona jest supozycja, że ekstensyfikują one ustawowe ograniczenia prokury.

Zgodnie z art. 109¹ § 1 KC, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Przyjąć należy, że „rejestr przedsiębiorców”, o którym mowa w powyższym przepisie to rejestr przedsiębiorców stanowiący trzon Krajowego Rejestru Sądowego⁴. Zatem nie może ulegać wątpliwości, że podmioty niepodlegające obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców pozbawione są możności ustanowienia prokury⁵. Tytułem przykładu można wymienić obecnie jednoosobowe firmy (np. konsultingowe, doradcze, prawnicze), czy wolne zawody, które nie podlegają ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców, natomiast ujawniane są w ewidencji działalności gospodarczej, o której mowa w art. 14 ustawy z 2.7.2004 r.⁶ o swobodzie działalności gospodarczej.

Powyższej kwestii nie należy jednakże rozpatrywać jako jednego z ograniczeń prokury, lecz w charakterze ograniczenia przedsiębiorców będących osobami fizycznymi w sensie wyłączenia możliwości powołania przez nich prokurenta.

Czynności związane i niezwiązane z prowadzeniem przedsiębiorstwa

W przeciwieństwie do pełnomocnictwa, zakres prokury określony jest wprost przepisami Kodeksu cywilnego. Osoby dokonujące czynności z podmiotem w imieniu którego działa prokurent zwolnione są zatem z obowiązku każdorazowego sprawdzania kompetencji prokurenta. Je­dnakże, kontrahent powinien mieć na względzie, że pewnych czynności prokurent nie jest władny realizować na rzecz mocodawcy. Niewątpliwym ograniczeniem prokury wynikającym wprost z samej definicji tej instytucji jest przyjęta konstrukcja umocowania prokurenta jedynie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa⁸ (art. 109¹ § 1 KC). Nie wydaje się zasadnym dokonywanie w tym miejscu analizy frazy „czynności sądowe i pozasądowe”, gdyż sformułowanie to nie ma legalnej definicji. Należy się jedynie ograniczyć do stwierdzenia, że w zbiór „czynności sądowych i pozasądowych” należy włączyć wszelkie działania prokurenta dokonywane w imieniu mocodawcy. Trudno bowiem przeprowadzić uzasadniony wywód jakie czynności/działania pozostają poza zbiorem „czynności sądowych i pozasądowych”, i z jakiej przyczyny dokonano wyróżnienia akurat czynności „sądowych”, skoro idąc tym tokiem rozumowania można by jeszcze wprowadzić podział na czynności „administracyjne i pozaadministracyjne”, a takie rozróżnienie prowadziłoby nas do identycznej konkluzji jak w przypadku czynności sądowych i pozasądowych. Stąd, de lege ferenda, wydaje się, że ograniczenie przepisu do sformułowania „czynności jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa” wyeliminowałoby [...]