Monitor Prawniczy

nr 9/2006

Zażalenie w postępowaniu upadłościowym (uwagi de lege ferenda)

Dorota Zienkiewicz
Autorka jest pracownikiem naukowym, sędzią sądu gospodarczego upadłościowego.
Abstrakt

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 20.12.2001 r., II CKN 1440/00, w świetle postanowienia art. 176 ust. 1 Konstytucji, przesądzona jest dopuszczalność środka zaskarżenia złożonego od orzeczenia sądu I instancji, kończącego postępowanie w sprawie. SN uznał, że wyrażona zasada stanowi gwarancję naprawienia omyłek, błędów i innych uchybień sądowych, których przyczyny mogą być zróżnicowane. Zgodnie z art. 78 Konstytucji, każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji.


Sprawdźmy, czy zasada dwuinstancyjności zagwarantowana Konstytucją obowiązuje w Prawie upadłościowym i naprawczym. W wyroku z 14.3.2006 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 109 PrUpadNapr w zakresie, w jakim nie przewiduje sądowej kontroli zgodności z prawem postanowienia sędziego-komisarza zarządzającego wypowiedzenie umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości upadłego jest niezgodny z art. 45 oraz art. 78 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że PrUpadNapr ogranicza prawo do sądu najemcy lub dzierżawcy, wobec którego syndyk wypowiedział umowę najmu lub dzierżawy. Zdaniem Trybunału, ustawodawca ma obowiązek umożliwić stronie prawo wniesienia środka zaskarżenia od orzeczenia lub decyzji wydanych w pierwszej instancji. W rozpatrywanej sprawie ustawodawca nie przyznał stronie takiego prawa przez co naruszył ustawę zasadniczą. Czy art. 109 PrUpadNapr jest jedynym artykułem kłócącym się z zasadą dwuinstancyjności? Przeanalizujmy w tym zakresie przepisy Prawa upadłościowego i naprawczego.

Stan prawny pod rządami PrUp

Zanim przejdziemy do Prawa upadłościowego i naprawczego, przypomnijmy poprzednią regulację prawa upadłościowego. Artykuł 78 PrUp1 stanowił, że jeżeli Prawo upadłościowe nie stanowi inaczej, na postanowienie sądu nie służy zażalenie. Z dniem 1.7.1996 r. zmieniono regulację2 uznając, że jeżeli Prawo upadłościowe nie stanowi inaczej, na postanowienie sądu I instancji służy zażalenie. Odnośnie postanowień sędziego-komisarza obowiązywała identyczna zasada, która miała swe źródło w regulacji zawartej w art. 77 PrUp. Większą częstotliwość zmian w regulacji kwestii dopuszczalności zażalenia odnotowano w Prawie układowym. Pierwotny tekst tego prawa w art. 13 § 1 PrUkł3 głosił, że jeżeli prawo nie stanowi inaczej, na postanowienie sądu okręgowego służy zażalenie do sądu apelacyjnego, a od postanowienia sądu apelacyjnego nie ma środka odwoławczego. Następnie z 2.10.1950 r. zmieniono regulację4 przyjmując, że jeżeli prawo nie stanowi inaczej, na postanowienie sądu nie służy zażalenie. Po czym od 1.7.1996 r. ponownie wrócono do poprzedniej regulacji5 uznając, że jeżeli prawo niniejsze nie stanowi inaczej, na postanowienie sądu I instancji służy zażalenie.

Regulacja głosząca, że jeżeli prawo nie stanowi inaczej, na postanowienie sądu nie służy zażalenie została poddana kry tyce Sądu Najwyższego, który w postanowieniu z 13.3.1996 r., II CRN 27/966 stwierdził, że zaskarżanie niektórych postanowień sądu zażaleniem w Prawie upadłościowym nasuwa wątpliwości. Jako przykład sąd wskazał postanowienie o umorzeniu postępowania. Jednocześnie SN pozytywnie ocenił zmianę wprowadzoną z dniem 1.7.1996 r. w kwestii dopuszczalności zażalenia na postanowienia sądu w postępowaniu upadłościowym. Zdaniem SN, wprowadzona zmiana miała usunąć wątpliwości.

Obecnie obowiązujące Prawo upadłościowe i naprawcze regulacji tej nie przejęło; wróciło do unormowania kwestii dopuszczalności zażalenia w postaci zbliżonej do tej, która obowiązywała bezpośrednio przed 1.7.1996 r., a więc do tej, która nasuwała wątpliwości.

Kwestie zażalenia w postępowaniu upadłościowym były poruszane nie tylko przez Sąd Najwyższy, ale również przez Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 18.10.2004 r., P 8/047 orzekł, że art. 101 § 3 PrUp jest niezgodny z art. 78 Konstytucji. Artykuł ten nie dopuszcza możliwości odwołanemu syndykowi odwołania się od postanowienia o zmianie syndyka do sądu II instancji. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny przytoczył stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 15.11.2001 r. w sprawie Werner przeciwko Polsce (skarga nr 26760/95), w którym stwierdzono naruszenie przez Polskę gwarantowanego przez Konwencję europejską standardu dwuinstancyjności postępowania sądowego, a tym samym prawa do sądu (art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).

Stan prawny pod rządami PrUpadNapr

W postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości kwestię zażalenia normuje art. 33 ust. 1 PrUpadNapr8, zaś w postępowaniu upadłościowym sensu stricto art. 222 PrUpadNapr.

Artykuł 33 ust. 1 PrUpadNapr stanowi, że zażalenie przysługuje na postanowienie sądu kończące postępowanie oraz w przypadkach określonych w ustawie. Takie rozwiązanie jest jak najbardziej zasadne. Przykładem postanowienia sądu kończącego postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest postanowienie o oddaleniu wniosku lub postanowienie o umorzeniu postępowania.

Artykuł 54 PrUpadNapr ogranicza krąg osób uprawnionych do złożenia zażalenia stanowiąc, że na postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości zażalenie przysługuje wyłącznie wnioskodawcy. Jeżeli dłużnik nie jest wnioskodawcą, to nie może zaskarżyć postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości. W takim przypadku [...]