Abstrakt

Celem niniejszego opracowania jest podjęcie próby oceny rozwiązań wprowadzonych przez ustawę z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych¹ z punktu widzenia zamierzeń ustawodawcy jakim były: usprawnienie i przyspieszenie postępowania cywilnego oraz zapewnienie obywatelom szerszego dostępu do sądu. Ze względu na rozległość problematyki artykuł został podzielony na dwie części. W części pierwszej zostały przedstawione zagadnienia dotyczące ujednolicenia nazwy obciążeń fiskalnych podmiotów związanych z wniesieniem pisma do sądu, podwyższenia opłat w postępowaniu uproszczonym, opłat w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, zwrotu wydatków oraz uprawnień referendarza sądowego. W części drugiej artykułu (MoP Nr 9/2006) analizie zostaną poddane kwestie dotyczące zwolnienia od kosztów sądowych (np. zwolnienie od kosztów sądowych wynikające z ustawy, zwolnienie przyznane przez organ procesowy, rozpoznanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych), a także zmiany wprowadzone w Kodeksie postępowania cywilnego przez KSCU05.

Uwagi ogólne

W dniu 2.3.2006 r. weszła w życie ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Ustawa ta zastąpiła takie akty prawne jak: ustawę z 13.6.1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych² oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17.12.1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych³, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12.5.1965 r. w sprawie częściowego zwalniania od kosztów sądowych⁴, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.2.1991 r. w sprawie umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu spłaty należności sądowych⁵. Regulacja ta dotknęła w sposób znaczący kodeks postępowania cywilnego i kodeks pracy, poprzez przeniesienie regulacji zawartej w art. 111-116 i art. 463 KPC oraz art. 263 KP do KSCU05 oraz przeniesienie pewnych rozwiązań zawartych w KSCU67⁶ do KPC.

Założeniem nowej ustawy było usprawnienie i przyspieszenie postępowania cywilnego oraz ułatwienie obywatelom dostępu do sądu⁷. KSCU05 była odpowiedzią na zmiany, jakie nastąpiły po 1989 r., przystąpienie naszego kraju do Unii Europejskiej oraz art. 84 Konstytucji⁸.

Dokonując przeglądu wprowadzonych przepisów, należy stwierdzić, że postawione przez ustawodawcę cele wprowadzenia tej ustawy zostały osiągnięte tylko częściowo.

Ustawodawca przewiduje usprawnienie i przyspieszenie postępowania poprzez wprowadzenie szerszego katalogu spraw, w których należne opłaty należy uiścić w chwili wniesienia pisma do sądu (art. 130² § 1 KPC). Zamierzenie to ma ponadto być osiągnięte poprzez rozszerzenie katalogu podmiotów zobowiązanych do uiszczenia stosownej opłaty bez uprzedniego wezwania do jej uiszczenia przez sąd - obowiązek taki został nałożony na przedsiębiorców art. 130² § 4 KPC. Realizacji powyższego założenia ma sprzyjać ponadto ograniczenie możliwości zaskarżania przez podmioty postępowania „decyzji” sądu, przewodniczącego i referendarza sądowego w przedmiocie kosztów sądowych. Przyznanie uprawnienia do rozstrzygania zagadnień związanych z kosztami sądowymi referendarzom sądowym - art. 81, 92 i 117 ma w znaczny sposób przyspieszyć postępowanie i odciążyć sędziów. Postawiony cel ustawodawca zamierza ponadto osiągnąć poprzez ograniczenia zwolnień od kosztów sądowych w zakresie podmiotowym i przedmiotowym (art. 94-96 KSCU05) oraz możliwości zaskarżenia „decyzji” sądu (art. 107 KSCU05). Usprawnieniu i przyspieszeniu postępowania ma służyć w dalszym ciągu popieranie działań zmierzających do ugodowego rozstrzygnięcia sprawy poprzez obniżenie opłat, m.in.: w przepisach art. 41 ust. 2, art. 51 ust. 2, bądź jej zwracanie - art. 79 ust. 2 lit. a), ust. 3 lit. c).

Drugim, zasadniczym celem przedmiotowej nowelizacji, było rozszerzenie dostępu obywatela (podmiotów) oczekujących ochrony państwa do sądu. Zdaniem ustawodawcy, cel ten został osiągnięty przede wszystkim poprzez obniżenie wysokości opłat stosunkowych z 8% do 5% oraz rozszerzenie katalogu spraw, dla których przewidziana jest opłata stała lub podstawowa. Wprowadzono jednolite nazewnictwo opłaty, zastępującej dotychczasowy wpis i opłatę kancelaryjną, przy czym ta ostatnia pozostała, a także wprowadzono ustawową definicję poszczególnych rodzajów opłat⁹.

Ocena wprowadzonych zmian - wybrane zagadnienia

W tej części artykułu chciałbym się zająć przedstawieniem rozwiązań przyjętych w KSCU05 i zmian dokonanych w KPC oraz odpowiedzieć na pytanie, czy nowa ustawa i dokonane zmiany zrealizowały cel, który założył ustawodawca?

1. Ujednolicenie nazewnictwa

Należy zwrócić uwagę, że w KSCU05 ustawodawca dokonał ujednolicenia nazwy obciążeń fiskalnych podmiotów związanych z wniesieniem pisma do sądu. Wprowadzono jednolite pojęcie tych obciążeń, nazywając je „opłatami”, co oznacza rezygnację z dotychczasowego podziału opłat sądowych na wpis i opłatę kancelaryjną. Nazwa „wpis”, oprócz znaczenia fiskalnego, funkcjonowała [...]