Abstrakt

Jednym z centralnych punktów debaty publicznej w Polsce stał się w ostatnim czasie problem reglamentacji dostępu do zawodów prawniczych, zwłaszcza zaś do zawodu adwokata i radcy prawnego. Problem ten zogniskował się przy tym głównie (choć bynajmniej nie wyłącznie) wokół tego, kto – de lege ferenda – powi­nien odgrywać decydującą rolę na niewątpliwie najbardziej newralgicznym etapie tej reglamentacji, jaką jest egzamin adwokacki oraz radcowski: czy na etapie tym decydującą rolę powinny odgrywać organy samorządów zawodowych, czy też może kluczowa rola w tym zakresie powinna przypadać państwu, reprezentowanemu w tym przypadku przez Ministra Sprawiedliwości oraz przez wyznaczanych przezeń przedstawicieli. W ustawie z 30.6.2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw¹ ustawodawca rozstrzygnął ten dylemat w ten sposób, że przeprowadzanie egzaminów adwokackich oraz radcowskich powierzył specjalnym komisjom egzaminacyjnym, powoływanym przez Ministra Sprawiedliwości². Rozstrzygnięcie to zostało jednakże zakwestionowane przez Trybunał Konstytucyjny, który w wydanym przez siebie wyroku z 19.4.2006 r. stwierdził, że jest ono niezgodne z art. 17 ust. 1 Konstytucji, powierzającym samorządom zawodowym re­prezentującym osoby wykonujące zawody zaufania publicznego zadanie w postaci sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów³. Trzeba jednak pamiętać, że art. 17 ust. 1 Konstytucji nie jest bynajmniej ostatecznym i definitywnie miarodajnym kryterium legalności rozwiązań prawnych dotyczących zasad prze­prowadzania egzaminów adwokackich i radcowskich. Takim definitywnym i w pełni miarodajnym kryterium są bowiem – mające bezwzględne pierwszeństwo przed normami prawa krajowego – normy prawa wspólnotowego, w tym zwłaszcza – jak to zostanie dalej dowiedzione – normy wspólnotowego prawa konkurencji zapisane w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE), czyli art. 81 oraz 82 TWE.

Doktryna działania państwowego (State Action Doctrine) w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości oraz w wypowiedziach przedstawicieli doktryny prawa wspólnotowego

Zgodnie ze swoim literalnym brzmieniem, art. 81 i 82 TWE – jako podstawowe przepisy wspólnotowego prawa konkurencji – są skierowane (adresowane) jedynie do przedsiębiorstw oraz związków przedsiębiorstw i zakazują im podejmowania określonych antykompetytywnych działań rynkowych (działań gospodarczych). Przepisy te natomiast, przynajmniej w myśl tradycyjnie wyrażanych poglądów, nie są bynajmniej adresowane do samych Państw Członkowskich.

Należy zasygnalizować, że pogląd powyższy wydaje się być nadmiernie uproszczony i z całą pewnością nie powinien być w takiej skrajnej postaci podtrzymywany⁴.

W tym kontekście należałoby przypomnieć, że Euro­pejski Trybunał Sprawiedliwości już niemal 30 lat temu rozpoczął w swoim orzecznictwie wypracowywać tzw. doktrynę działania państwowego (State Action Doctrine), której istotą jest związanie wspólnotowymi regułami konkurencji (czyli art. 81 i 82 TWE) również – obok przedsiębiorstw – samych Państw Członkowskich oraz zakazanie im podejmowania takich działań, które mogłyby te reguły pozbawić niezbędnej im efektywności. I tak, w słynnym – wydanym w 1977 r. – orzeczeniu w sprawie INNO przeciwko ATAB ETS stwierdził, że Państwa Członkowskie nie mogą podejmować wobec przedsiębiorstw prywatnych żadnych środków, które umożliwiałyby tym przedsiębiorstwom ucieczkę od zobowiązań nałożonych na nie przez traktatowe reguły konkurencji. Dodał też, że jakkolwiek prawdą jest, że art. 82 TWE jest skierowany do przedsiębiorstw, to jednak prawdą jest również, iż Traktat nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek niepodejmowania ani też nieutrzymywania w mocy żadnych środków, które mogłyby przepis ten pozbawić jego efektyw­ności⁵.

Zapoczątkowana wspomnianym wyżej orzeczeniem doktryna działania państwowego była w kolejnych latach [...]