Abstrakt

Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Nadzoru Finansowego i Ubezpieczeń Społecznych, poszkodowany niebędący płatnikiem podatku VAT uprawniony jest w każdym przypadku, a więc niezależnie od faktu okazania lub nieokazania zakładowi ubezpieczeń faktur za naprawę szkody komunikacyjnej, do otrzymania odszkodowania wraz z podatkiem VAT¹. Stanowisko takie znalazło potwierdzenie we wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego². Jednakże, wprowadzenie art. 17a do ustawy o działalności ubezpieczeniowej³ na nowo otworzyło dyskusję w przedmiocie uwzględniania podatku VAT w wypłacanym na rzecz osoby niebędącej płatnikiem tego podatku odszkodowaniu⁴. Mając na względzie fakt, że clue sporu sprowadza się do sposobu wykładni art. 17a UbezpU, przedmiotem niniejszego artykułu jest próba weryfikacji zasadności stanowiska KNUiFE oraz aktualności dotychczasowej linii orzeczniczej SN.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Uwzględnienie podatku VAT zarówno w odszkodowaniach wypłacanych na podstawie dokumentów potwierdzających dokonanie naprawy, jak i w odszkodowaniach, których wysokość została ustalona kosztorysowo stanowiło przedmiot licznych orzeczeń Sądu Najwyższego. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem SN wykreowanym przed wejściem w życie art. 17a UbezpU, obowiązek naprawienia szkody przez wypłatę określonej kwoty powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierza jej dokonać⁵. W przypadku, gdy naprawa pojazdu przywróci mu jego wartość sprzed wypadku, odszkodowanie powinno odpowiadać kosztom takiej właśnie naprawy ustalonym przez rzeczoznawcę. Zgodnie z art. 363 § 2 KC, wysokość tak określonego odszkodowania powinna być ustalona według części zamiennych i usług koniecznych do dokonania naprawy. Skoro zaś, zdaniem Sądu, cena towaru lub usługi opodatkowanej podatkiem VAT obejmuje wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą nabywca zobowiązany jest zapłacić sprzedawcy za towar lub usługę wraz z kwotą należnego podatku od towarów i usług, to miernikiem wysokości szkody ustalanej według cen kosztów naprawy jest tak właśnie określona cena naprawy pojazdu, a zatem cena części zamiennych i usług obejmująca podatek VAT⁶. Jednakże, w sytuacji, gdy poszkodowanym jest podatnik podatku VAT, w ocenie SN, ustalone według ceny rzeczy odszkodowanie nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie w zakresie, w jakim poszkodowany może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy⁷.

Wejście w życie art. 17a UbezpU rodzi pytanie, czy de lege lata powyższe, jednolite stanowisko Sądu Najwyższego zachowało swoją aktualność. Zgodnie bowiem z art. 17a UbezpU, w przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń przez podmiot, któremu przysługuje odszkodowanie, niebędący płatnikiem podatku VAT, faktury (faktur) za naprawę szkody komunikacyjnej, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany uwzględnić w odszkodowaniu podatek VAT. Analiza zagadnienia skłania do wniosku, że ingerencję ustawodawcy nie można traktować jako próbę potwierdzenia istniejącego stanu rzeczy, a więc traktowania art. 17a UbezpU jako pewnego superfluum. Naszym zdaniem, świadczą o tym rezultaty wykładni literalnej, historycznej, funkcjonalnej oraz systemowej, w tym w szczególności uwzględnienie przepisów prawa podatkowego.

Wykładnia literalna

Zakłady ubezpieczeń będąc zobowiązane do postępo­wania zgodnie z regulacjami prawa ubezpieczeń, muszą w pierwszym rzędzie uwzględniać taką treść obowiązków wynikających z przepisów prawa, jaka jest w nich wyraźnie sformułowana. Powszechnie akceptowany jest pogląd, że „we wszelkiej interpretacji przepisów i próbach dekodowania zawartych w nich norm prawnych należy posługiwać się przede wszystkim wykładnią językową”⁸. Nie­dopusz­czalne zatem wydaje się sięganie do innych niż językowe reguły wykładni w sytuacji, gdy te wskazują jedno określone znaczenie.

Wykładnia literalna art. 17a UbezpU (wykładnia oparta o dosłowne brzmienie przepisu) prowadzi do wniosku, że przepis ten wprowadza obowiązek uwzględnienia podatku VAT w odszkodowaniu z tytułu szkody komunikacyjnej (wypłacanym na rzecz osoby niebędącej płatnikiem tego podatku) wyłącznie w przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń faktury (faktur) za naprawę szkody komunikacyjnej. Wykładnia literalna wskazuje zatem, że wypłata podatku VAT uzależniona jest od kumulatywnego spełnienia następujących przesłanek:

•  poszkodowanym winna być osoba niebędąca płatnikiem podatku VAT,
•  przedłożenia zakładowi ubezpieczeń faktur dokumentujących poniesienie wydatków w celu usunięcia szkody komunikacyjnej.

Mając na względzie fakt, że art. 17a UbezpU wprowadza (przy założeniu spełnienia powyższych warunków) obowiązek traktowania podatku VAT jako elementu składowego szkody, wykładnia językowa powinna mieć w analizowanej sytuacji charakter restryktywny. Warto podkreślić, że [...]