Monitor Prawniczy
nr 21/2006
Sprawność postępowania cywilnego - uwagi praktyczne i postulaty de lege ferenda
Autor jest sędzią Sądu Rejonowego w Tarnobrzegu.
Abstrakt
Sprawność postępowania sądowego jest nie tylko wymogiem normatywnym, wynikającym z art. 6 KPC, art. 45 ust. 1 Konstytucji czy art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r.1, lecz stanowi wartość samą w sobie. Zasady ekonomii procesowej i koncentracji materiału dowodowego zalicza się do naczelnych zasad postępowania cywilnego2, a przewlekłość wskazuje się jako jeden z mankamentów towarzyszący temu postępowaniu od chwili jego powstania3. Sformułowanie praktycznych uwag pozwalających na zwiększenie sprawności postępowania wymaga w pierwszym rzędzie rozpoznania przyczyn przewlekłości postępowań sądowych. Nie podejmując próby naukowej systematyzacji, jako zasadnicze w praktyce (oczywiście przy założeniu terminowego podejmowania czynności przez sędziego) wskazać można: niewłaściwe przygotowanie rozprawy, nieuzasadnione odroczenia rozprawy (wynikające z przyczyn innych niż złe przygotowanie rozprawy), przedłużające się postępowanie dowodowe, zawieszenie postępowania, dokonywanie czynności w obrocie zagranicznym.
Wprowadzenie
Bez większego ryzyka postawić można tezę, że z punktu widzenia strony postępowania znacznie bardziej pożądane jest uzyskanie w krótkim czasie orzeczenia, regulującego sporną kwestię - nawet w sposób dla niej niekorzystny, otwiera się bowiem droga do wniesienia środka odwoławczego i korekty tegoż orzeczenia przez sad wyższej instancji - niż uzyskanie korzystnego orzeczenia po wieloletnim procesie, kiedy rozstrzygnięcie to może istotnie utracić na znaczeniu dla strony właśnie ze względu na upływ czasu. Podobnie, rychłe rozstrzygnięcie sporu wytwarzać będzie społeczne odczucie „rzeczywistej” sprawiedliwości. Stąd też, dążenie do sprawnego (a jednocześnie rzetelnego) załatwienia sprawy powinno być absolutnym priorytetem sądu orzekającego w sprawie. Zalety szybkiego załatwienia sporu są oczywiste i obok umocnienia społecznego przekonania o skuteczności prawa czy pewności obrotu gospodarczego wskazać można choćby odciążenie sądów wynikające związane z faktycznym zmniejszeniem liczby spraw i poświęcaniu przez sędziów mniejszej ilości czasu na konkretną sprawę.
Niewłaściwe przygotowanie rozprawy
Przez należyte przygotowanie rozprawy należy rozumieć podjęcie w odpowiednim terminie wszelkich czynności niezbędnych do tego, aby sprawa (o ile jest to możliwe bez szkody dla jej wyjaśnienia) mogła zostać zakończona na pierwszym posiedzeniu. Czynności te należeć będą do przewodniczącego wydziału, bądź też, sędziego, do którego referatu przydzielono daną sprawę.
Należyte przygotowanie rozprawy w istocie rozpoczyna się już na etapie badania braków formalnych pozwu (wniosku w postępowaniu nieprocesowym).
Jednym z podstawowych wymogów pisma wszczynającego postępowanie jest „dokładnie określone żądanie” (art. 187 § 1 pkt 1, art. 511 KPC). Wymóg ten jest spełniony wówczas, gdy żądanie sformułowane jest w sposób jasny, zrozumiały i wyraźny pod względem przedmiotowym, jak i podmiotowym4. Wszelkie niedociągnięcia i nieprecyzyjności w sformułowaniu tej fundamentalnej części pozwu (wniosku) bezwzględnie muszą zostać wyjaśnione na tym właśnie etapie5. Niedopuszczalne jest pozostawianie tego rodzaju braków do wyjaśnienia dopiero na rozprawie, bowiem w większości przypadków po takim „wyjaśnieniu” zajdzie konieczność odroczenia rozprawy. Łatwo również wyobrazić sobie sytuację, gdy strona (lub strony) po wniesieniu pozwu z rozmaitych przyczyn traci zainteresowanie sporem i na rozprawę nie stawia się - co powoduje niemożność wyjaśnienia budzących wątpliwość okoliczności, a w skrajnych przypadkach prowadzić może do zawieszenia postępowania. Ponadto, żądanie zakreśla zakres rozpoznania sprawy (art. 321 KPC) i determinuje podlegające ustaleniu w toku postępowania okoliczności faktyczne. Usunięcie braków w tym zakresie dopiero na rozprawie oznacza w istocie, że zarówno pozwany, jak i sąd, przed rozprawą nie będą wiedzieć w pełni, czego dotyczy postępowanie. Właściwe określenie żądania ma więc również znaczenie z punktu widzenia gwarancyjnego i obrony przeciwnika.
W razie dostrzeżenia niedostatków sformułowania żądania przewodniczący powinien więc wezwać do ich usunięcia w trybie art. 130 KPC, przy czym wydaje się, że z uwagi na treść art. 187 § 1 pkt 2 KPC, wezwaniem tym żądać można również usunięcia braków w zakresie [...]
