Czasopisma logo

Monitor Prawniczy

nr 21/2006

Działanie instytucji kredytowej w Polsce poprzez oddział. Zagadnienia podstawowe

Radosław R. Zdzieborski
Autor jest radcą prawnym w kancelarii prawniczej Salans i doktorantem w INP PAN.
Konrad Werner
Autor jest współpracownikiem CMS Cameron McKenna w Polsce.
Abstrakt

Z chwilą wstąpienia Polski do Unii Europejskiej z dniem 1.5.2004 r. polski sektor bankowy zaczął podlegać regulacjom unijnym. Z tym samym dniem zaczęły obowiązywać nowe przepisy ustawy - Prawo bankowe1, które miały dostosować tę ustawę do regulacji unijnych, w tym zwłaszcza do dyrektywy 2000/12/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (zastąpionej niedawno dyrektywą 2006/48/WE2). W szczególności weszły wtedy w życie przepisy dotyczące działalności w Polsce przez instytucje kredytowe - a więc, w rozumieniu tego terminu przyjętym w Prawie bankowym, przez instytucje kredytowe mające siedzibę na obszarze UE, lecz poza Polską3. Jak proklamuje ogólnie art. 48i PrBank, instytucja kredytowa może prowadzić działalność w Polsce poprzez oddział lub w ramach działalności transgranicznej. Do chwili obecnej do polskiego nadzorcy wpłynęło ponad 100 notyfikacji dotyczących zamiaru podjęcia w Polsce działalności transgranicznej przez instytucje kredytowe oraz 14 notyfikacji dotyczących zamiaru podjęcia działalności w Polsce w formie oddziału. W niniejszym artykule omówione zostaną następujące zagadnienia: pojęcie oddziału instytucji kredytowej, zasada jednolitej licencji bankowej, procedura notyfikacyjna i wymogi dla utworzenia oddziału, problemy interpretacyjne wiążące się ze wskazaniem przez polskiego nadzorcę warunków, które w interesie „dobra ogólnego” powinien wypełniać oddział, zagadnienie warunków, które w interesie „dobra ogólnego” powinien wypełniać oddział, wymogi wynikające z ustawy o działalności gospodarczej, zasada wykonywania nadzoru przez nadzorcę państwa macierzystego, kompetencje polskiego organu nadzorczego, zasada współpracy nadzorców oraz kompetencje NBP w zakresie polityki pieniężnej.

Pojęcie oddziału instytucji kredytowej

Jak już wspomniano na wstępie, instytucją kredytową, zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 4 ust. 1 pkt 17 PrBank, jest podmiot mający swoją siedzibę na terytorium jednego z Państw Członkowskich, lecz poza granicami Polski, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie stosownego zezwolenia działalność w zakresie przyjmowania depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym, w zakresie udzielania kredytów lub wydawania pieniądza elektronicznego.

Zachodzi tu nieuzasadniona rozbieżność terminologiczna Prawa bankowego z art. 4(1) dyrektywy, gdzie definicja instytucji kredytowej nie zawiera żadnych ograniczeń terytorialnych wewnątrz UE. W rozumieniu dyrektywy, instytucją kredytową jest więc także podmiot prowadzący relewantną działalność gospodarczą z siedzibą w Polsce. Ustawodawca nasz powinien więc zdefiniować pojęcie instytucji kredytowej zgodnie z dyrektywą, a dopiero w hipotezie poszczególnych przepisów dotyczących instytucji kredytowych z innych Państw Członkowskich należałoby określić, że mają one zastosowanie do instytucji kredytowej z siedzibą w innym Państwie Członkowskim niż Polska.
Z kolei pojęcie oddziału instytucji kredytowej należy ustalić zarówno w kontekście definicji zamieszczonej w art. 4 ust. 1 pkt 18 PrBank, jak i w kontekście definicji pojęcia oddziału występującej w art. 5 pkt 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej4. Tak więc - zgodnie z Prawem bankowym - oddziałem instytucji kredytowej jest jednostka organizacyjna instytucji kredytowej wykonująca w jej imieniu i na jej rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego tej instytucji kredytowej. Ponadto, zgodnie z art. 5 pkt 4 SwobodaGospU, oddział oznacza prowadzenie działalności gospodarczej poza siedzibą lub głównym miejscem jej wykonywania przez instytucję kredytową. Podsumowując, oddział instytucji kredytowej posiada następujące cechy: - jest jednostką organizacyjną instytucji kredytowej, - zlokalizowaną poza państwem jej siedziby, - nie ma odrębnej osobowości prawnej, - jest zlokalizowany na terytorium Polski, co oznacza, że w Polsce znajdują się istotne zasoby materialne konieczne do prowadzenia działalności przez oddział, oraz - wykonuje w ramach instytucji kredytowej działalność w zakresie czynności wynikających z posiadanego przez instytucję kredytową zezwolenia5. Zgodnie przy tym z art. 4 ust. 1 pkt 18 in fine PrBank, wszystkie jednostki organizacyjne instytucji kredytowej odpowiadające ww. cechom oddziału, utworzone na terytorium Polski, uważane są za jeden oddział w Polsce. Przepisy unijne dotyczące działalności instytucji kredytowych na terenie UE oparte są na dwóch podstawowych zasadach zawartych w dyrektywie: zasadzie jednolitej licencji bankowej oraz zasadzie nadzoru państwa macierzystego. Przyjęcie tych zasad było z kolei możliwe jedynie dzięki zasadzie wzajemnego uznawania (ang. mutual recognition) przez każde Państwo Członkowskie licencji i nadzoru ostrożnościowego sprawowanego nad instytucjami kredytowymi przez każde inne Państwo Członkowskie6. Przedmiotowe zasady mają przy tym charakter instrumentalny wobec traktatowych zasad swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług, a samo działanie przez instytucję kredytową poprzez oddział oznacza wykonywanie swobody przedsiębiorczości (ang. right of establishment).

Zasada jednolitej licencji bankowej

Zgodnie z zasadą jednolitej licencji (tzw. jednolitego paszportu unijnego), wyrażoną w art. 23 dyrektywy, Państwa Członkowskie powinny zapewnić instytucji kredytowej, posiadającej zezwolenie udzielone przez organ nadzorczy jednego Państwa Członkowskiego i nadzorowanej przez ten organ, prowadzenie na obszarze innych Państw Członkowskich działalności w zakresie określonym w załączniku I dyrektywy, zgodnie z art. 25, 26.1-3, art. 28.1 i 2 oraz art. 29-37, przez założenie oddziału lub poprzez świadczenie usług, pod warunkiem, że taka działalność jest objęta ww. zezwoleniem (zasadę jednolitego paszportu proklamuje także pkt (14) preambuły dyrektywy). Dzięki temu uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności instytucji kredytowej w jednym Państwie Członkowskim wystarczy, aby tę działalność prowadzić w tym samym zakresie na terenie całej UE, gdyż zezwolenie takie powinno być uznawane przez organy nadzorcze wszystkich Państw Członkowskich. Jak wynika z powyższego, zakres działalności oddziału instytucji kredytowej na terenie państwa goszczącego jest w pierwszym rzędzie wyznaczany przez zakres zezwolenia udzielonego w państwie macierzystym. Oprócz wskazanego powyżej ograniczenia wynikającego z zakresu zezwolenia udzielonego przez organ nadzorczy państwa macierzystego, art. 48j PrBank (implementujący art. 23 dyrektywy) wymaga, aby działalność instytucji kredytowej w Polsce mieściła się w zakresie czynności określonych w art. 5 ust. 1 i 2 oraz art. 6 ust. 1 pkt 1-4 i pkt 6-8 PrBank (jest to więc drugi poziom reglamentacji zakresu działalności oddziału). Zakres czynności wymienionych w powołanych przepisach Prawa bankowego w zasadzie pokrywa się z zakresem czynnościami wymienionych w Załączniku I do dyrektywy (gdzie wskazane są tzw. czynności instytucji kredytowych wzajemnie uznawane w UE)7. Jedyną grupą czynności - spośród wszystkich wymienionych w art. 5 i 6 PrBank - która nie została wymieniona w art. 48j PrBank, jest nabywanie i zbywanie nieruchomości. Czynności te nie są wymienione także w załączniku I dyrektywy - nie są więc one czynnościami instytucji kredytowych wzajemnie uznawanymi w UE. Nie wynika z tego jednak, że oddział instytucji kredytowej nie może w ogóle dokonać pojedynczych transakcji nabycia lub zbycia nieruchomości w Polsce. Oznacza to jedynie, że w związku z działalnością gospodarczą polegająca na nabywaniu lub zbywaniu nieruchomości instytucja kredytowa musiałby działać zgodnie z odpowiednimi polskimi przepisami, które mają na celu ochronę dobra ogólnego i są zgodne z regulacjami wspólnotowymi. O takiej sytuacji wyraźnie [...]