Abstrakt
Od 1.1.1998 r. funkcjonuje w polskim obrocie prawnym instytucja sądowego zastawu rejestrowego1. Sądowy zastaw rejestrowy pozwala na ustanowienie zabezpieczenia wierzytelności na rzeczach ruchomych i majątkowych prawach zbywalnych bez konieczności ich wydania wierzycielowi - zastawnikowi.
Uwagi ogólne
Po około 8 latach funkcjonowania tej instytucji, należałoby dokonać weryfikacji i przeglądu poszczególnych rozwiązań ustawowych. Poza niewątpliwymi zaletami ustawy o ZastRejU, do których należy zaliczyć: jednolity mechanizm ustanawiania zastawu bez względu na jego przedmiot, szeroki katalog dóbr, na których można ustanawiać zastaw rejestrowy, w tym zbiory rzeczy i praw o zmiennym składzie, szereg rozwiązań chroniących wierzyciela (klauzule zakazu zbycia czy obciążenia przedmiotu zastawu, pozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia zastawnika) oraz skuteczność zabezpieczenia w upadłości, należy też wskazać na mankamenty ustawy.
Do mankamentów funkcjonowania tej instytucji należy zaliczyć przykładowo:
- nieczytelny zakres podmiotowy instytucji (katalogu podmiotów mogących występować po stronie zastawnika),
- krótki termin na złożenie wniosku o wpis (miesiąc),
- niejasna regulacja co do zakresu dopuszczalności ustanawiania zastawu kaucyjnego czy też tzw. nieakcesoryjnego,
- długotrwała procedura wykreślenia zastawu,
- brak rozporządzenia regulującego pozaegzekucyjny tryb zaspokojenia zastawnika poprzez sprzedaż pozaegzekucyjną przedmiotu zastawu.
Konieczność dokonania nowelizacji ustawy wynika też z konieczności dostosowania przepisów ustawy do prawodawstwa Unii Europejskiej, gdyż należy przyjąć, że obecnie ustawa w regulacji katalogu osób, które mogą być zastawnikami jest z tymże prawodawstwem niezgodna. Ponadto, instytucja prawa gospodarczego, jakim jest sądowy zastaw rejestrowy powinna spełniać postulaty efektywności ekonomicznej, chociażby w świetle tzw. ekonomicznej analizy prawa, dając wierzycielowi szerokie i realne możliwości zaspokojenia2. prawo handlowe tyle ma sens o ile pozwala na zastosowanie takich rozwiązań, które są efektywne. Jeżeli instytucja prawna jest nieefektywna, staje się kulą u nogi uczestników obrotu, a na pewno w każdym razie nie spełnia swej funkcji. Tą funkcją, w przypadku zastawu rejestrowego, jest efektywne zabezpieczenie praw wierzyciela3. Dalsza analiza i propozycje zmian będą uwzględniać także projekt rządowy zmiany ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów4, nad którym trwały prace w ostatnim parlamencie i który w związku z zasadą dyskontynuacji trafił do przysłowiowego kosza. Należy także zauważyć, że obecnie trwają prace nad nowelizacją ustawy o zastawie rejestrowym, czego owocem stał się „Projekt zespołu roboczego do spraw reformy systemu zabezpieczeń rzeczowych (zwanego dalej zespołem roboczym)”, powołany przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego i Ministra Sprawiedliwości. Należy mieć nadzieje, że prace te jak najszybciej doprowadzą do uchwalenia nowelizacji, potrzebnej dla usprawnienia funkcjonowania instytucji zastawu rejestrowego.
Zakres podmiotowy ustawy
W obecnym kształcie ZastRejU zawiera zawężenie kręgu podmiotów, które mogą być zastawnikami - wierzycielami z tytułu zastawu rejestrowego. Kwestię tę reguluje art. 1 ust. 1 ZastRejU. Przepis ten wskazuje na katalog podmiotów, które mogą być zastawnikami, jak w szczególności:
- Skarb Państwa i państwowe osoby prawne,
- jednostki samorządu terytorialnego,
- przedsiębiorcy prowadzący działalność na terytorium Polski,
- banki krajowe i zagraniczne,
- instytucje zajmujące się udzielaniem kredytów i pożyczek,
- określone ustawowo grupy podmiotów - jak instytucje finansowe, posiadacze obligacji, fundusze sekurytyzacyjne w rozumieniu ustawy z 27.5.2004 r. o funduszach inwestycyjnych5.
Dotychczas podkreślano, że przepis art. 1 ust. 1 ZastRejU, zawiera enumeratywny krąg podmiotów uprawnionych do zabezpieczania wierzytelności zastawem rejestrowym6. Próba jasnego wyliczenia kręgu zastawników nie udała się do końca, gdyż ustawodawca posłużył się niejednolitymi kryteriami, a użyte w przepisie poszczególne pojęcia powodują, że kategorie podmiotowe niekiedy mogą się zazębiać (np. kategoria przedsiębiorców i podmiotów prawa cywilnego).
|
Tytułem przykładu zastaw rejestrowy może zabezpieczać wierzytelności Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Pozwalałoby to na wysnucie wniosku, że może to być każdego rodzaju wierzytelność tych podmiotów, zarówno prywatnoprawna jak i publicznoprawna7. W świetle zaś art. 1 ust. 1 pkt 7 ZastRejU, który pozwala na zabezpieczenie zastawem rejestrowym wierzytelności „innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP”8, natomiast uprawniony byłby wniosek, że dotyczyć to może wyłącznie wierzytelności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (także wcześniej wymienionych podmiotów publicznoprawnych). Wzmiankowany przepis nie wiadomo dlaczego, ogranicza kompetencje przedsiębiorców do ustanowienia zastawu rejestrowego, od tego czy prowadzą działalność na terytorium Polski. |
Wreszcie możemy mieć do czynienia z przypadkiem cesji wierzytelności przedsiębiorcy, prowadzącego w Polsce działalność gospodarczą - na przedsiębiorcę prowadzącego działalność gospodarczą na terenie innego państwa, w szczególności na terytorium państwa członka Unii Europejskiej, co w świetle orzecznictwa SN pozbawia cesjonariusza zabezpieczenia9. Tutaj widać, że prawo stwarza kaganiec dla przedsiębiorców, który trudno racjonalnie uzasadnić. Ponadto, nie wiadomo, czy zabezpieczana wierzytelność musi się bezpośrednio wiązać z [...]