Abstrakt
Mediacja to nowa instytucja w polskim prawie postępowania cywilnego. Niniejsze opracowanie przedstawia ją w ujęciu porównawczym na tle obowiązujących od kilku lat przepisów o mediacji w postępowaniach: karnym (1998), w sprawach nieletnich (2001) oraz przed sądami administracyjnymi (2004).
|
Spis treści: 1. Uwagi wprowadzające 2. Obowiązujące uregulowania mediacji 3. Mediacja w prawie obcym i międzynarodowym 4. Miejsce mediacji w systemie prawnym 5. Miejsce mediacji w prawie procesowym 6. Cel i funkcje mediacji 7. Strony mediacji 8. Sprawy kierowane do mediacji 9. Sposób inicjowania mediacji 10. Zasada dobrowolności mediacji 11. Mediator 12. Zasada bezstronności mediatora 13. Zasada poufności 14. Czas trwania mediacji 15. Wynik mediacji 16. Uwagi końcowe |
Uwagi wprowadzające
Znaczenie pojęcia mediacji przyjmowane w języku prawnym i prawniczym nie odbiega istotnie od jej definicji słownikowych.
| Mediacja to pośredniczenie w sporze w celu doprowadzenia do porozumienia, zgody; mediatorem zaś nazywa się pośrednika w sporze, rozjemcę1. Mediator ma pomóc stronom sporu w zawarciu obopólnie je satysfakcjonującej i dobrowolnej ugody. To strony decydują, czy i na jakich warunkach spór zostanie rozwiązany, zaś rolą mediatora jest jedynie ułatwianie im tego zadania. Mediator nie może natomiast niczego stronom narzucać, choćby uznawał dane rozstrzygnięcie za oczywiście słuszne i korzystne dla wszystkich zainteresowanych. |
Wprowadzenie mediacji do systemu polskiego prawa przebiegało w sposób - pod pewnymi względami - nietypowy. Przyjmuje się bowiem na ogół, że mediacja wywodzi się ze stosunków należących do domeny prawa cywilnego. W wielu krajach, dopiero z biegiem czasu - m.in. dzięki skuteczności w zakresie rozwiązywania sporów cywilnych - znajdowała ona zastosowanie w innych dziedzinach2. Tymczasem, w Polsce mediacja najwcześniej trafiła do sądów karnych, rodzinnych i administracyjnych, a dopiero od niedawna znalazła swoje miejsce w ramach postępowania cywilnego.
Współczesna historia mediacji w Polsce liczy nieco ponad dekadę3. W 1995 r. powstał Zespół ds. Wprowadzania Mediacji w Polsce przy Stowarzyszeniu Pomocy Osobom Uwięzionym i ich Rodzinom „Patronat”4. Jego aktywność istotnie przyczyniła się do wprowadzenia instytucji mediacji do Kodeksu postępowania karnego z 1997 r.5 Należy zaznaczyć, że regulacja mediacji w sprawach karnych została gruntownie zmieniona po niespełna pięciu latach obowiązywania, kiedy to dotychczasowy art. 320 KPK zastąpiono art. 23a, a Minister Sprawiedliwości wydał nowe rozporządzenie regulujące szczegółowe zagadnienia dotyczące postępowania mediacyjnego w sprawach karnych6. Wcześniej jednak, w 2000 r., ustawodawca dopuścił kierowanie do mediacji spraw podlegających rozpoznawaniu w trybie ustawy z 26.19.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich7. O ile, w wielu systemach prawa obcego mediacja dotycząca nieletnich torowała drogę mediacji w sprawach karnych (z uwagi przede wszystkim na większy stopień społecznej akceptacji dla tego rodzaju programów)8, w Polsce stało się w zasadzie odwrotnie9.
W tym samym czasie, w trakcie prac nad projektami ustaw mających na celu reformę systemu sądowej kontroli administracji, dość niespodziewanie, jak ocenia Z. Kmieciak - bez przeprowadzenia pogłębionej dyskusji i studiów porównawczych10 - mediację włączono w ramy postępowania sądowoadministracyjnego. Przepisy o mediacji w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi obowiązują od 1.1.2004 r.11
Wreszcie 10.12.2005 r. weszła w życie nowelizacja KPC przewidująca kierowanie do mediacji spraw cywilnych12. Ustawa powstała na podstawie projektu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości, która podjęła prace w tym zakresie na przełomie 2002 i 2003 r.13 W lipcu 2004 r. projekt Komisji został przyjęty przez Radę Ministrów, a następnie skierowany do Sejmu14, który ostatecznie przyjął ZmKPCU05 w dniu 8.7.2005 r.
Natura i charakter prawny „mediacji cywilnej”15 wykazuje liczne podobieństwa do mediacji w sprawach innych niż cywilne, objętych zakresem niniejszego opracowania, pomimo że należą one do gałęzi prawa, pomiędzy którymi - co, jak się wydaje, nie wymaga bliższego wyjaśnienia - występują zasadnicze różnice.
Celem tego artykułu jest porównanie czterech rodzajów mediacji przewidzianych w polskim prawie sądowym, tak by przedstawić czytelnikom mediację w sprawach cywilnych na tle znanych im już od pewnego czasu regulacji mediacji w sprawach karnych, nieletnich i sądowoadministracyjnych.
Opracowanie zostało podzielone na dwie główne części: tabelaryczną i opisową. Pierwsza z nich w możliwie przejrzysty sposób przedstawia obowiązujące uregulowanie mediacji, a raczej jego wybrane aspekty, w ramach omawianych procedur. Zestawienie to opiera się niemal wyłącznie na przepisach prawa i dosłownych sformułowanich w nich wykorzystanych. Następująca po nim część opisowa zawiera natomiast omówienie tabeli z uwzględnieniem poglądów doktrynalnych.
Niniejsze opracowanie dotyczy wyłącznie mediacji w toku postępowań sądowych prowadzonych przez sądy cywilne, rodzinne, karne i administracyjne. Jego zakres nie obejmuje natomiast tych mediacji, które są od postępowań sądowych niezależne. Przede wszystkim w odniesieniu do mediacji cywilnej podkreślić należy, że może, a nawet powinna ona być metodą rozwiązywania sporów alternatywną16 w stosunku do postępowania przed sądem17. W odniesieniu do spraw karnych zastrzeżenie to oznacza z kolei m.in. wyłączenie z zakresu niniejszego opracowania mediacji w ramach postępowania przygotowawczego18. Nie obejmuje ono również odrębnych regulacji dotyczących mediacji niezwiązanych z postępowaniem sądowym, w tym przede wszystkim w sporach zbiorowych z zakresu prawa pracy19.
[...]